Δημήτρης Αλεξίου: «Η αγάπη για τη λογοτεχνία γεννιέται μόνο με το διάβασμα»

Η λογοτεχνία δεν δημιουργεί βιώματα, αλλά ερμηνεύει τα βιώματα του συγγραφέα. Ο τρόπος της μετάδοσης αυτής είναι που συγκινεί τον αναγνώστη, καθώς τα βιώματα του συγγραφέα γίνονται και δικά του.

Ο Δημήτρης Αλεξίου είναι ένας χαρισματικός συγγραφέας, που με εκπληκτική τεχνική καταφέρνει ν’ αγγίξει και να ηλεκτρίσει τον αναγνώστη, διότι εισέρχεται στην ουσία των ηρώων που πλαισιώνουν τις ιστορίες του, γι’ αυτό είναι και ενδιαφέρουσες.

Για εκείνον η αγάπη για τη λογοτεχνία ήταν μία διέξοδος δημιουργικής αποσυμπίεσης σε μια δύσκολη προσωπική του κατάσταση, ενώ η συνέχεια ήταν πιο εύκολη, όπως κάθε εθιστική συνήθεια.

Του αρέσει να παρατηρεί τα πάντα γύρω του, καθώς πιστεύει ότι η παρατήρηση είναι εργαλείο για τον συγγραφέα, όσο και για τον ζωγράφο, τον ηθοποιό και τον σκηνοθέτη.

Τόσο το πνεύμα, όσο και η πένα του απελευθερώνονται κατά τη γραφή, και οι χάρτινοι ήρωές του τον εμπνέουν κάθε φορά για τον κοινωνικό περίγυρο, το παρόν, το παρελθόν και τα υπόλοιπα πρόσωπα που αφορούν στην κάθε ιστορία του.

Ο ίδιος ποντάρει πολύ στη συλλογικότητα, στη συνεργασία και στην αλληλεγγύη, διότι θεωρεί πως είναι ο μόνος τρόπος να επιτύχουμε τη σωστή και επιθυμητή ανάπτυξη και πρόοδο. Αλλιώς, όπως σημειώνει, διαγκωνιζόμαστε όλοι σε ένα μοναχικό παιγνίδι ανταγωνισμού, που δεν φέρνει πρόοδο αλλά κατάθλιψη.

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Διόπτρα το τελευταίο σας βιβλίο με τίτλο “Άνθρωποι από χώμα”. Πείτε μας γιατί επιλέξατε αυτόν τον τίτλο, τι πραγματεύεται και ποιο είναι το μήνυμα που θα θέλατε να αποκωδικοποιήσουν οι αναγνώστες σας, κύριε Αλεξίου;
Ο τίτλος προκύπτει μέσα από το βιβλίο. Άνθρωποι από χώμα είναι οι εργάτες των ανθρακωρυχείων, που περνάνε όλη τους τη ζωή σκάβοντας κάτω από την επιφάνεια της γης, αλλά ταυτόχρονα και κάθε αγνός άνθρωπος με εγγενή ηθικά πρότυπα και αξίες, τα οποία πηγαίνουν πέρα από κοινωνικά φρονήματα, θέσεις, αξιώματα και κοινωνική τάξη. Μιλάει για την ατόφια ανθρώπινη ψυχή, χωρίς τα φτιασίδια της κοινωνίας.

Η ιστορία σας μας μεταφέρει σε σκοτεινά χρόνια και σκιαγραφεί μια δύσκολη εποχή, πλασμένη από τραγωδίες, όπου ο θάνατος συνυπάρχει με την ελπίδα, επιβεβαιώνοντας πόσο οδυνηρή είναι η ανθρώπινη μοίρα. Πού στηρίχτηκε η συγγραφή του; Σε σκέψεις που καταγράφατε κρατώντας σημειώσεις ή σε βιώματα που φυλάγατε με ασφάλεια στο μυαλό;
Η τραγωδία είναι συνυφασμένη με την ανθρωπότητα και χτυπάει πάντα από καιρό σε καιρό. Ως εκ τούτου, είναι διαχρονικό θέμα. Η αντιμετώπιση κάθε τραγωδίας όμως από την κοινωνία ήταν αυτό που με απασχολούσε ιδιαίτερα, και επέλεξα ως χρονικό πλαίσιο τη δεκαετία του ’60, μία χρονική περίοδο με ιδιαίτερα κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά, που, αν και δημοκρατία, θεσμικά δεν έμοιαζε να λειτουργεί ως δημοκρατία. Η μεγάλη μου αγωνία είναι ότι επιστρέφουμε σε αυτή την κατάσταση.

Ένας αναγνώστης από τις νεότερες γενιές, διαβάζοντας το βιβλίο σας, αναπόφευκτα έρχεται «αντιμέτωπος» με άγνωστα γεγονότα, τα οποία σημάδεψαν τις ζωές πολλών ανθρώπων. Πόσο μπορούν κατά την άποψή σας να επηρεάσουν τη ζωή ενός νέου ανθρώπου;
Το βιβλίο δεν είναι ιστορικό μυθιστόρημα ούτε αναφέρει πραγματικά ιστορικά περιστατικά. Αναπλάθει συνθήκες, ατμόσφαιρα, μοτίβα ζωής εκείνης της εποχής, αλλά δεν διεκδικεί ιστορική αλήθεια. Το χωριό Βερτίλι, στο οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία, δεν είναι ένα υπαρκτό χωριό. Το ίδιο το γεγονός που αποτελεί τη βάση του βιβλίου, η κατάρρευση δηλαδή ενός ανθρακωρυχείου και μέρους του γειτονικού χωριού που καταστρέφει πλήρως το δημοτικό σχολείο, είναι φανταστικό και αποτελεί τη μεταφορά ενός πραγματικού ιστορικού γεγονότος που συνέβη στο Άμπερφαν της Ουαλίας το 1966 στα ελληνικά δεδομένα. Όπως στην πλειονότητα των μυθιστορημάτων, η σκέψη από πίσω είναι: Τι θα συνέβαινε αν…; Πιστεύω ότι οι νέοι που θα διαβάσουν αυτό το βιβλίο, πέρα από τις συνθήκες της εποχής που ισχύουν σε κάποια θέματα, όπως η εκπαίδευση ή η κακοποίηση των γυναικών, θα βρουν δυστυχώς πολύ περισσότερες αναλογίες με το σήμερα απ’ ό,τι θα θέλαμε όλοι να παραδεχτούμε.

Για κάποιους χαρακτήρες σας έρχεται η εξιλέωση, για κάποιους άλλους όμως όχι. Διάλεξε η ίδια η ιστορία σε ποιους θα δώσει τη λύτρωση ή είχατε κάποιο συνειδητό κριτήριο;
Νομίζω σε κάποιους το διάλεξε η ίδια η ιστορία. Αλλά, έχω την αίσθηση ότι το βιβλίο δεν προσφέρει συνολική εξιλέωση με την έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ασχέτως του τι συμβαίνει εντέλει στους ήρωες μεμονωμένα, το μυθιστόρημα κρατά απόλυτα ρεαλιστική θέση στο τι πραγματικά συμβαίνει μετά από μία τραγωδία. Σπανίως αποδίδεται δικαιοσύνη, σπανίως οι ευθύνες αναζητούνται και αποδίδονται εις βάθος.

Το ύφος του βιβλίου και η πλοκή αλλάζουν απρόβλεπτα αρκετές φορές, παρασύροντάς μας σ’ ένα ιδιαίτερο αναγνωστικό ταξίδι. Πώς ζήσατε εσείς αυτό το συγγραφικό ταξίδι;
Το ύφος έχει πάντοτε να κάνει με τους ήρωες, κυρία Δούλη. Είναι άλλα τα περιστατικά στη ζωή ενός παιδιού στην επαρχία, άλλη ενέργεια διαθέτει ένα σωματείο εργαζόμενων ανθρακωρύχων και άλλη ποιότητα έκφρασης και εμπειρίες έχει ένας δικηγόρος ή ένας δημοσιογράφος από την πρωτεύουσα. Οι ανατροπές της πλοκής ήταν κάτι αποφασισμένο τουλάχιστον από τα μισά του βιβλίου και μετά και δεν αποτελούν κάτι μη ρεαλιστικό. Ίσα-ίσα, θα ήταν η αναμενόμενη εξέλιξη των πραγμάτων. Η χρονική σύμπτωση είναι αυτό που τις καθιστά ανατροπές.

Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για το πώς γεννήθηκε μέσα σας η αγάπη για τη λογοτεχνία; Είχατε κάποια λογοτεχνικά ερεθίσματα;
Η αγάπη για τη λογοτεχνία γεννιέται με έναν μόνο τρόπο πάντα: το διάβασμα. Δεν γίνεσαι λογοτέχνης, αν δεν είσαι αναγνώστης. Το πώς αυτό κάποια στιγμή μπορεί να μεταλλαχθεί σε επιθυμία να γράψεις κάτι είναι προσωπικό και διαφορετικό για τον καθένα. Εμένα ήταν μία διέξοδος δημιουργικής αποσυμπίεσης στη δύσκολη πρώτη εγκυμοσύνη της γυναίκας μου. Η συνέχεια ήταν πιο εύκολη, διότι είναι σαν οποιαδήποτε εθιστική συνήθεια. Θέλεις να ξαναζήσεις αυτή την κατάσταση τρανς που βίωσες γράφοντας στο παρελθόν.

Τροφοδοτείτε τα βιβλία σας με τις εμπειρίες της ζωής σας, κύριε Αλεξίου;
Σχεδόν ποτέ, κυρία Δούλη. Επειδή το επάγγελμά μου είναι δικηγόρος και η εμπιστευτικότητα είναι η πρωταρχική μου υποχρέωση, αποφεύγω να χρησιμοποιώ στα βιβλία μου υπαρκτά πρόσωπα και ιστορίες που έχω γνωρίσει. Φυσικά, κάθε βίωμα σου δίνει στοιχεία είτε για τους ήρωες που πλάθεις είτε για τις ιστορίες τους, όμως ποτέ δεν ξεκινώ από αληθινή ιστορία, όταν φτιάχνω το μυθιστόρημά μου.

Το «Άνθρωποι από χώμα» είναι το πέμπτο σας μυθιστόρημα. Πόσο επηρεάζει την επιλογή των θεμάτων των βιβλίων σας το γεγονός ότι είστε και δικηγόρος; Αποζητάτε την απονομή της δικαιοσύνης και στα μυθιστορήματά σας;
Το κέντρο κάθε μυθιστορήματός μου είναι ο άνθρωπος, τα χαρακτηριστικά του, τα ελαττώματα και προτερήματά του, οι κοινωνικές του σχέσεις. Η έννοια της δικαιοσύνης ενυπάρχει σε όλα. Σε αυτό το βιβλίο όμως είναι η πρώτη φορά που συνειδητά τοποθέτησα τη δικαιοσύνη ως κέντρο και ζητούμενο όλης της ιστορίας μου. Ίσως διότι η απαξίωσή της τα τελευταία χρόνια με πληγώνει όλο και περισσότερο.

Πόση σημασία έχει για εσάς η διαδικασία παραγωγής ενός έργου και σε ποια σημεία εστιάζεται η αξία του;
Νομίζω ότι το πρώτο και το σημαντικότερο είναι να έχεις κάτι που να σε καίει να το πεις, να το φωτίσεις, να το συζητήσεις. Το να φτιάξεις μια ιστορία δεν είναι δύσκολο. Σημασία έχει τι θέλεις να πεις με αυτή και πόσο σημαντικό είναι για σένα. Με αυτόν τον γνώμονα έχω γράψει όλα τα βιβλία μου.

Αφουγκραζόσαστε τους ανθρώπους γύρω σας. Πιστεύετε ότι οι αναγνώστες μπορούν να διδάξουν τους συγγραφείς;
Οι άνθρωποι γενικά ναι. Η παρατήρηση είναι εργαλείο για τον συγγραφέα, όσο και για τον ζωγράφο, τον ηθοποιό και τον σκηνοθέτη. Οι αναγνώστες συγκεκριμένα δεν νομίζω ότι μπορούν να διδάξουν κάτι τον συγγραφέα. Αλίμονο αν γράφαμε για να ικανοποιήσουμε τους αναγνώστες, θα ήταν και αδύνατο και αθέμιτο. Το βιβλίο πρέπει να καθρεφτίζει αυτόν που το έγραψε. Ο αναγνώστης θα το υποδεχθεί και θα του δώσει τη δική του ουσία μετά, όχι πριν γραφτεί.

Η εποχή μας διέπεται από χαρακτηριστικά όπως άγχος, κατάθλιψη, κατήφεια, τα οποία φρενάρουν την ανάπτυξη και την πρόοδο. Ποια είναι εκείνα τα ιδανικά και οι αξίες που μπορούν να μας χαρίσουν ξανά την ελπίδα, κύριε Αλεξίου;
Κατ’ αρχάς, για μένα δεν υφίσταται ανάπτυξη και πρόοδος, εάν δεν αφορά στην κοινωνία στο σύνολό της και αν δεν είναι σταθμισμένη από όλες τις πλευρές. Τα νούμερα δεν μου λένε τίποτα. Συλλογικότητα, συνεργασία και αλληλεγγύη είναι ο μόνος τρόπος να επιτύχουμε τη σωστή και επιθυμητή ανάπτυξη και πρόοδο. Αλλιώς, διαγκωνιζόμαστε όλοι σε ένα μοναχικό παιγνίδι ανταγωνισμού που δεν φέρνει πρόοδο. Φέρνει κατάθλιψη. Ακόμη κι αν ο καθένας από μας επιτυγχάνει και ευημερεί. Διότι κανείς δεν ζει μόνος του.