“Από την αρχαία ελληνική αγορά ως τα πανεπιστήμια και τις πλατείες, η δημοκρατία ευδοκιμεί στους ανοιχτούς χώρους. Σε χώρους όπου οι άνθρωποι μπορούν να συζητήσουν, να διαφωνήσουν, , να έρθουν σε αντιπαράθεση και σε συμβιβασμό. Αυτό ίσχυε ανέκαθεν και ισχύει και σήμερα. Μόνο οι χώροι έχουν αλλάξει. Εκεί που παλιότερα συναντιόμασταν ανάμεσα σε τοίχους, σήμερα έχουμε μεταφερθεί πίσω από τις οθόνες μας” (Μαργκρέιτε Βέστεϊγιερ, Εκτελεστική Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής).
ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
Η ανακοίνωση από τον Πρωθυπουργό για τη θεσμοθέτηση της Επιστολικής Ψήφου στις Ευρωεκλογές σε άλλους προκάλεσε φρενίτιδα ενθουσιασμού και σε άλλους – στους συνήθως καχύποπτους – πυροδότησε πλήθος προβληματισμών που φθάνουν μέχρι τον σκεπτικισμό για τη χρησιμότητά της.
Άλλοι μιλούν για μία κατάκτηση και για ένα βάθεμα της Δημοκρατίας μας και κάποιοι άλλοι μιλούν για μία “δημοκρατία του πληκτρολογίου”, των ψηφιακών κουμπιών, των hi–tec χειριστών και των αλγόριθμων. Οι γκρίνιες και οι προβληματισμοί για την Επιστολική Ψήφο δεν εστιάζονται τόσο στην χρησιμότητά της (αυτή θεωρείται αυτονόητη) όσο στην πρακτική της διάσταση.
Το σχετικά περίπλοκο της Επιστολικής Ψήφου συνοδεύεται και από τους φόβους της μυστικότητάς της. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που διατείνονται ότι σε ένα βαθμό παραβιάζεται τόσο η μυστικότητα της ψήφου όσο και η αυτοπρόσωπη άσκηση του εκλογικού δικαιώματος.
Κάποιοι άλλοι φθάνουν πιο μακριά τονίζοντας πως με την Επιστολική ψήφο μεταβαίνουμε από την Αντιπροσωπευτική δημοκρατία στην Ηλεκτρονική και στην Ψηφιακή Δημοκρατία. Από την Δημοκρατία των δημόσιων συναθροίσεων και συζητήσεων (Πλατείες, Καφενεία…) στη δημοκρατία των Media και των Η/Υ.
Οι υπέρμαχοι της Επιστολικής Ψήφου διατείνονται πως αυτή είναι το απόλυτο μέτρο για την καταπολέμηση της αποχής που κατατρώγει-όπως φάνηκε και στις τελευταίες εκλογές-τα βάθρα της Δημοκρατίας μας. Με την επιστολική ψήφο στη μαζική δημοκρατία μας αίρονται όλα τα εμπόδια για τη συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία και ιδιαίτερα για τους ηλικιωμένους, τα άτομα με αναπηρία, για τους ασθενείς ή ακόμη και για τους εποχικά εργαζόμενους που βρίσκονται μακριά από τον τόπο άσκησης του εκλογικού του δικαιώματος.
Ωστόσο οι δύσπιστοι ή και αρνητές της Επιστολικής Ψήφου προβάλλουν τον κίνδυνο μιας Δημοκρατίας της Ηλεκτρονικής Αγέλης και ενός νέου τύπου πολίτη που θα αρέσκεται στη θαλπωρή του καναπέ και του πληκτρολογίου. Αυτός ο νέος τύπος πολίτη θα απαξιώνει τον πολιτικό συγχρωτισμό σε δημόσιους χώρους και θα εγκλωβίζεται στην ηλεκτρονική μοναξιά και αυταρέσκειά του.
Ο Πασκάλ Μπρυκνέρ περιγράφοντας την εικόνα του κοπαδιού των ψηφοφόρων γράφει στο βιβλίο του «Μελαγχολική Δημοκρατία»:
“Η μία καταγγέλλει τη λαϊκή κυριαρχία σαν τον θρίαμβο του κοπαδιού, τη «βαρβαρότητα των αριθμών» (αδελφοί Γκονκούρ), τα «προστιθέμενα μηδενικά» (Νίτσε), που καταλήγει στο τέλος να μεταμορφώνει ένα έθνος σε συλλογή ατόμων εξορισμένων μέσα στην ίδια την καρδιά του πλήθους τους”
Σε ένα άλλο επίπεδο η πολιτική συμμετοχή και δράση θα αλλάξουν περιεχόμενο και στόχευση και ίσως-ίσως η ίδια η πολιτική, ως έννοια και τεχνική διαχείρισης των κοινών, θα υποστεί μία μετάλλαξη που το μέγεθος και τη μορφή της κανείς δεν γνωρίζει.
Πολλοί μιλούν για την «Μετα-Πολιτική» και για την «Μετα-Δημοκρατία». Μπορεί το Ιδεολόγημα για το «Τέλος της Πολιτικής» να μην επαληθεύτηκε προς το παρόν, ωστόσο η αγωνία για μία άλλου περιεχομένου Πολιτική και Δημοκρατία είναι διάχυτη σε όλους.
Ας ετοιμαζόμαστε, λοιπόν, για μία άλλη δημοκρατία με τα πολλά ονόματα, όπως: Ψηφιακή, Ηλεκτρονική, Κυβερνο-δημοκρατία ή Τηλε-δημοκρατία. Μία Δημοκρατία πολύ διαφορετική από την δημοκρατία της αρχαίας αγοράς και της Πνύκας. Η προσαρμογή ή η αντίσταση στα νέα δεδομένα θεωρείται ως πολιτική νομοτέλεια.
Πριν, όμως, ετοιμαστούμε για το νέο πολιτικό σύμπαν στο οποίο θα ζήσουμε στις επόμενες δεκαετίες, καλό θα είναι να εστιάσουμε στο πολιτικό παρόν που η ερμηνεία του μπορεί να μάς φανεί χρήσιμη για τα πολιτικά μελλούμενα.
Η Δημοκρατία της Κρίσης
Σε κάθε εκλογική αναμέτρηση έρχονται σε αντιπαράθεση η αλήθεια με το ψεύδος, το επιχείρημα με το σύνθημα, ο λαϊκισμός με τη λαϊκότητα, η δημαγωγία με την πειθώ, ο άνθρωπος – πολίτης με τον άνθρωπο – ιδιώτη, ο Λόγος με την Εικόνα και τέλος ο ρεαλισμός με την ουτοπία. Τα ζεύγη αυτά των αντιθέσεων αισθητοποιούν το επίπεδο – υγεία της δημοκρατίας, αλλά δοκιμάζουν και τις αντοχές της.
Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος στη «δημοκρατία της κρίσης» να επιπλέουν και να κυριαρχούν οι δημοκόποι, οι κόλακες, οι καιροσκόποι και οι έμποροι ονείρων. Οι άλλοι, οι απέναντι, οι θεματοφύλακες της «δημοκρατικής ηθικής» είτε σωπαίνουν είτε θεωρούνται ως γραφικοί και αθεράπευτα ιδεαλιστές.
Βέβαια κάποιοι θα μπορούσαν να αντιτείνουν με πάθος πως η δημοκρατία ως πολίτευμα, τρόπος ζωής και φιλοσοφικής θεώρησης χαρακτηρίζεται από την εξουσία του Λόγου, με όλες τις σημασιολογικές του αποχρώσεις. Όσο η δημοκρατία λειτουργεί σωστά ο λόγος στοχεύει στην ανάδειξη και προβολή της πραγματικής εικόνας του κόσμου και των προβλημάτων της κοινωνίας. Χρησιμοποιεί ως μέσο τα επιχειρήματα και την πειθώ για την προαγωγή του κοινού συμφέροντος.
Αντίθετα, η κρίση της δημοκρατίας ακυρώνει τον ορθολογισμό και δίνει το «δικαίωμα» στους δημαγωγούς να «φλυαρούν» εκμεταλλευόμενοι την άγνοια, τα προβλήματα και την ανασφάλεια του κοινωνικού σώματος. Οι δημοκόποι χρησιμοποιούν το λόγο για να παραπλανήσουν το λαό με στόχο την εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων (πολιτικών και οικονομικών). Προσεγγίζουν επιφανειακά και με απλό τρόπο την πραγματικότητα και με μέσα από τον ωκεανό «κενών» λέξεων χειραγωγούν την πολιτική βούληση του εκλογικού σώματος.
Εμφανίζονται ως υπερασπιστές των λαϊκών συμφερόντων, ενώ στην ουσία είναι κατά βάθος «λαϊκιστές». Θωπεύουν τα κατ΄ επίφαση χαρίσματά του και πάνω σε αυτά αναγορεύονται ως γνήσιοι λαϊκοί ηγέτες. Αποκρύπτουν την αλήθεια και στοχεύουν να είναι περισσότερο αρεστοί και λιγότερο ωφέλιμοι στο κοινωνικό σύνολο.
Η Ψηφιακή Δημοκρατία
Πολλοί είναι εκείνοι που ως ανάχωμα στα φαινόμενα εκφυλισμού της δημοκρατίας αντιπροτείνουν τη «δημοκρατία του Η/Υ» ή την «ψηφιακή δημοκρατία». Στα θετικά αυτού του είδους της δημοκρατίας προσμετρώνται η ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας, ο ελεύθερος διάλογος, η διευκόλυνση κάποιων ομάδων ανθρώπων (άτομα με ειδικές ανάγκες, αγοραφοβικοί) και τέλος η κατάργηση των φυσικών εμποδίων που θέτουν ο χρόνος και ο χώρος.
Ωστόσο υπάρχουν και οι αρνητές αυτής της δημοκρατίας που δημιουργεί την «ηλεκτρονική αγέλη» (Φρίντμαν) που εύκολα τη διαμορφώνουν «οι κοινωνικοί ναρκωτές» (ΜΜΕ) Σε αυτή τη δημοκρατία η προπαγάνδα ενσπείρει το φόβο της σκέψης και της αντίστασης ιδιαίτερα στους φτωχούς και ψυχολογικά ανασφαλείς. Έτσι η αγέλη των ψηφοφόρων είναι εύκολα διαχειρίσιμη, όσο κι αν χαρακτηρίζεται από τις παράλογες συναισθηματικές αντιδράσεις και από έναν ανερμήνευτο παρορμητισμό.
«Η πρώτη προϋπόθεση της κοινωνικής ειρήνης, είναι το να έχουν οι φτωχοί το συναίσθημα της αδυναμίας τους να αντιδράσουν».(M. Barres).
Στην αληθινή δημοκρατία οι άνθρωποι υπάρχουν ως συνειδητοποιημένες, αυτόνομες και ενέργειες πολιτικές οντότητες, που με τη δράση τους παράγουν πολιτική και καθορίζουν τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις. Αντίθετα στην «ψηφιακή» δημοκρατία η δράση υποκαθίσταται από το πληκτρολόγιο και οι κοινωνικές συλλογικότητες από την ηλεκτρονική αγέλη. Σε αυτήν κυριαρχούν το αγελαίο πνεύμα και η ετερονομία. Η αποπροσωποποίηση αντικαθιστά την «ταυτότητα» και οι αποφάσεις πηγάζουν από ένα πλήθος που έντεχνα καθοδηγείται από τους αόρατους μηχανισμούς παραπληροφόρησης – ποδηγέτησης. Σε αυτήν την περίπτωση η διασπορά των ψευδών ειδήσεων (Fakenews) καθίσταται ευκολότερη και η εξουσία τους είναι αποτελεσματικότερη.
Η δημοκρατία, όμως, προϋποθέτει το πρόσωπο γιατί αυτό έχει ευθύνη και βούληση και όχι το «πληκτρολόγιο» που κρύβει το πρόσωπο και αποενοχοποιεί το χειριστή. Στην πολιτική δημοκρατία, στη δημοκρατία της «αγοράς» (με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου) πρωταγωνιστεί ως υποκείμενο ο πολίτης μέσα στα όρια που καθορίζει η «πόλη».
Η «ψηφιακή» δημοκρατία ως πολίτευμα, παρά τις δυνατότητες συμμετοχής που τυπικά προσφέρει, απέχει από την αυθεντική δημοκρατία και δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία αλλοιωμένη εκδοχή της.
Μπορεί η «ψηφιακή» δημοκρατία να εμποδίζει την εκμαυλιστική σχέση – επαφή πολιτικού – ψηφοφόρου, αλλά επωάζει άλλες πολιτικές εκφυλιστικές τερατογενέσεις (πολιτική ανευθυνότητα, αγελαίο πνεύμα, αριθμοποίηση του πολίτη…).
«Του Πρώτου Ανδρός Αρχή….»
Γιατί η δημοκρατία σε όλες τις εκδοχές της έχει ανάγκη από εκείνον τον πολίτη που γνωρίζει και μπορεί να κρίνει, να αμφιβάλει και να αντιμάχεται τη λογική – πρακτική της εξουσίας αλλά και να συναινεί και να αντιπροτείνει όπου και όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο. Η δημοκρατία ορφανεύει όταν στους κόλπους της ζουν άτομα πολιτικά και βιολογικά «άνευρα».
Η δημοκρατία χρειάζεται το «δήμο», αλλά και τον «έναν», όπως τον περιέγραψε ο Θουκυδίδης «Λόγω μεν δημοκρατία, έργον δε υπό του πρώτου ανδρός αρχή». Και για την αποφυγή ερμηνευτικών παρανοήσεων (μεταφραστικό λάθος) ο Θουκυδίδης δεν υμνολογεί την Ολιγαρχία, αλλά την αξιοκρατία στην επιλογή των αρχόντων (δεν μιλά για την υπό του «ενός» αρχή αλλά του «πρώτου»).
Η Δημοκρατία ως ένα διαρκές ζητούμενο
Σε μια εποχή, λοιπόν, που ο πολίτης “γίνεται ένας δυνητικός λιποτάκτης των δημοσίων πραγμάτων, ένας εσωτερικός εξόριστος”, όπως επισημαίνει ο Πασκάλ Μπρυκνέρ είναι αναγκαίο να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον του πολίτη για τα κοινά. Το πρότυπο της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας εξακολουθεί να είναι ένα διαρκές ζητούμενο και για τη σύγχρονη δημοκρατία σε συνδυασμό με το κριτικό πνεύμα.
“Τι πρέπει να κρατήσουμε από τους Αρχαίους Έλληνες; Την ιδέα μιας συλλογικής συμμετοχής στα κοινά. Και από το Διαφωτισμό; Το κριτικό πνεύμα συν τον ενθουσιασμό για το μέλλον” (“Η Μελαγχολική Δημοκρατία).
Τα λόγια του Ελευθερίου Βενιζέλου παραμένουν επίκαιρα και λειτουργούν ως παρακαταθήκη για την υγιή λειτουργία της δημοκρατίας.
«Οι πολιτισμένοι λαοί κερδίζουν την εξουσία με την ψήφο των πολλών, κυβερνώνται με την ικανότητα των ολίγων και μεγαλουργούν με την πνοή του ενός».
Ωστόσο ως πολίτες και κοινωνία δεν πρέπει να πνιγούμε στο άγχος και στην αγωνία αλλά και στην επιθυμία μιας τέλειας-ιδανικής κοινωνίας και δημοκρατίας. Κι αυτό γιατί, όπως γράφει και ο Μπρυκνέρ έχει πολλά αρνητικά ως στόχος.
“Μία επιθυμία εκπληρωμένη είναι μία επιθυμία νεκρή και δεν υπάρχει τίποτε πιο αγωνιώδες από την έλλειψη που λείπει. Η γοητεία ενός ιδανικού οφείλεται στο γεγονός ότι είναι άπιαστο. Ας ευχηθούμε ότι δεν θα δούμε ποτέ να πραγματώνεται οριστικά η δημοκρατία: κάτι τέτοιο να ήταν εφιάλτης” («Η Μελαγχολική Δημοκρατία»).
*ΠΗΓΗ: Blog “ΙΔΕΟπολις” Ηλία Γιαννακόπουλου
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
