Γράφει ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΔΗΜ. ΒΑΒΙΤΣΑΣ *
Όπως έχουμε αναφέρει, η Παιδεία χαρακτηρίζεται από δύο ουσιαστικά κριτήρια: το γνωσιολογικό και το ηθικο-αξιακό. Έχοντας αναπτύξει την άποψή μας για τη γνωσιολογική παράμετρο της Παιδείας, στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε την ηθικο-αξιακή της παράμετρο.
Ξεκινούμε την ανάλυσή μας από τη θέση ότι οι αξίες –και δη οι ηθικές– λογίζονται ως ποιότητες παρά ως οντότητες, κι αυτό διότι οι πραγματικές οντότητες ανήκουν στον φυσικό κόσμο, ενώ οι αξίες δεν είναι τέτοιου είδους οντότητες και μόνο ως δεύτερες ποιότητες μπορεί να θεωρηθούν. Για το λόγο αυτό η αξιολογία –ως γενική μελέτη των αξιών– θεωρείται ένα σύστημα αρχών και κανόνων που δομείται στην ανθρώπινη κοινωνία, υψώνεται και λειτουργεί σε ένα κανονικό και αναπτυγμένο περιβάλλον και υπάρχει αντικειμενικά και αυθεντικά.
Η παραπάνω θέση μάς παραπέμπει στην ύπαρξη ενός ηθικού ρεαλιστικού πλαισίου, εντός του οποίου καλλιεργείται και η ηθική αυτονομία, η οποία όμως πρέπει να ισορροπεί μεταξύ της μη παράβασης της ελευθερίας του ατόμου και της ενθάρρυνσης στην ηθική δέσμευση στις λεγόμενες δημοκρατικές αξίες.
Έτσι λοιπόν, από τη μία υπάρχει η δυνατότητα του ατόμου ως προνόμιο να επιλέγει τις αξίες του ως άνθρωπος και ως πολίτης, ενώ από την άλλη η ίδια η δημοκρατία προϋποθέτει ένα πλαίσιο, έναν πυρήνα δημοκρατικών αξιών που είναι κοινά αποδεκτές, όπως η ελευθερία, η ισότητα, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη κ.λπ. Είναι επομένως σαφές ότι για τη συνέχιση της δημοκρατίας δεν απαιτείται μόνο η ηθική δέσμευση στις αξίες αυτές, αλλά και ένα σύνολο από διαδικαστικές αξίες, με βάση τις οποίες να κρίνονται οι διαμάχες βασικών αξιακών προσανατολισμών.
Παρ’ όλα αυτά όμως, και ενώ η δημοκρατική κοινωνία προϋποθέτει ήθος, την ίδια στιγμή επιτρέπει στα μέλη της να επιλέγουν ελεύθερα τον θεμελιώδη προσανατολισμό τους στη ζωή – και το πλέον παράδοξο: η δημοκρατική ελευθερία επιτρέπει και αστερισμούς αξιών που μπορούν να απειλήσουν τα ίδια τα ηθικά της θεμέλια.
Η Παιδεία, διαμέσου της εκπαίδευσης, ως διαδικασίας που συμβάλλει και στην κοινωνική διαμόρφωση, ενδιαφέρεται να εισαγάγει τους νέους στην κληρονομημένη – δεδομένη σοφία, καθώς επίσης και να αναπτύξει και να εφοδιάσει τα άτομα με ικανότητες για επιλογή των δεδομένων υπό την οπτική μιας λογικής νόησης. Στο επίπεδο λοιπόν αυτό επιδιώκει την εμφύσηση, δηλαδή την ενστάλαξη και διαιώνιση των σταθερών αξιών ή αλλαγή των αξιών των μαθητών, ώστε να προσεγγίζουν τις σταθερά επιθυμητές αξίες, υπό την έννοια ότι οι ανάγκες και οι σκοποί της κοινωνίας ορίζουν τις ανάγκες και τους σκοπούς των ατόμων. Γι’ αυτό το λόγο ο μαθητής οφείλει να κατανοεί πλήρως τη φύση του ορθού και του λάθους και να αντιλαμβάνεται τι είναι αντικειμενικά καλό και ωραίο, ανεξάρτητα από τις αλλαγές στην ηθική αισθητική μόδα.
Κατά την άποψή μας, η παρεχόμενη εκπαίδευση οφείλει να εντάσσεται στο πλαίσιο ενός ηθικού ρεαλισμού, ο οποίος συνδυάζεται με τον πυρήνα της ανθρώπινης φύσης, η οποία ιστορικά ανθεί και δημιουργεί την ηθική ζωή, μετατρέποντας έτσι σταδιακά τη φύση των ανθρώπων σε κατάσταση προσώπων. Έτσι, το πρόσωπο συνδέεται με έναν κανονιστικό ηθικό ρεαλισμό, ενώ παράλληλα υπερβαίνει την ταυτότητα και την ιδιαιτερότητα της κουλτούρας, μέσα στην οποία κατανοεί τον εαυτό του. Ως εκ τούτου, είναι σε θέση να εξελιχθεί και να δράσει, σεβόμενος την όποια ιδιαιτερότητα εντοπίζει στον «διαφορετικό Άλλο», υιοθετώντας μία διαπολιτισμική στάση ως απόρροια της κριτικής του ικανότητας.
* Ο Θεόδωρος Δ. Βαβίτσας, Δάσκαλος, MSc Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης.
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
