Του ΓΙΑΝΝΗ ΨΑΡΡΗ
Η εκκλησία μας καθόρισε να εορτάζεται την Πρώτη (Α’) Κυριακή των Νηστειών του Πάσχα η επιστροφή, η αναστήλωση των εικόνων, και την ονόμασε Κυριακή της Ορθοδοξίας. Έτσι, νίκησε η Ορθοδοξία τις αιρέσεις και οι ιερές εικόνες επέστρεψαν πανηγυρικά στις θέσεις τους.
Αιτία του κακού ήταν (και) οι εικονομάχοι αυτοκράτορες, οι οποίοι με συνόδους και διατάγματα απαγόρευσαν τη λατρεία των εικόνων και την προσαγόρευση των μαρτύρων ή των ασωμάτων δυνάμεων σε αγίους. Μάλιστα, ο αυτοκράτωρ Θεόφιλος το 832 επέβαλε την απαγόρευση της παρουσίας των εικόνων όχι μόνο στις εκκλησίες αλλά και στα σπίτια των χριστιανών. Τιμωρούσε με την ποινή της εξορίας όσους δε συμμορφώνονταν με τις αποφάσεις του διατάγματος. Η αυτοκράτειρα-βασίλισσα Θεοδώρα έδωσε τέλος στην εικονομαχία που κράτησε, με εξάρσεις και υφέσεις, πάνω από εκατό χρόνια και είχε πολλά θύματα ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις (εικονομάχους ή εικονοκλάστες και εικονολάτρες).
Σε συνεννόηση κλήρος και λαός, κρατώντας λαμπάδες στα χέρια τους και υψώνοντας ψηλά τις άγιες εικόνες και τα λάβαρα της εκκλησίας ψάλλοντας το «Κύριε ελέησον», σχημάτισαν μεγάλη πομπή-λιτανεία. Έφτασαν στην Αγιά Σοφιά και τέλεσαν Θεία Λειτουργία. Πολιτικοί και θρησκευτικοί άρχοντες ψήφισαν από τότε να τελείται κάθε χρόνο –σε ανάμνηση τους γεγονότος της αναστήλωσης των εικόνων– επίσημη Λειτουργία την πρώτη Κυριακή των Νηστειών, που ονομάστηκε και Κυριακή της Ορθοδοξίας, Ήταν 19 Φεβρουαρίου του 842.
Εικονομαχία ονομάζεται ο αγώνας κατά της τιμής των αγίων εικόνων και των ιερών λειψάνων και η μη αναγνώριση των θαυματουργών ιδιοτήτων στο Βυζάντιο (727-843), που κατέληξε στην αναστήλωση των αγίων εικόνων από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα (με την παραδοχή ότι δεν αποδίδεται τιμή στην εικόνα, αλλά στο εικονιζόμενο ιερό πρόσωπο και ότι η εικόνα αποτελεί μέσο και όχι αντικείμενο τιμής).
Σήμερα Κυριακή 13 Μαρτίου το πρωί, μετά τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, έγινε –όπως κάθε χρόνο– στον ιστορικό ναό της Παναγίας, τον χριστιανικό Παρθενώνα της Καλαμπάκας, η περιφορά των ιερών εικόνων. Η περιφορά έγινε γύρω και εξωτερικά από το Ναό. Πολλοί πιστοί κρατώντας στα χέρια τους εικόνες που οι περισσότεροι έφεραν από τα σπίτια τους, έκαναν το γύρο του ναού με οδηγούς τους ψάλτες και τον ιερέα, τον π. Ιωάννη Κουβελά. Ήταν κάτι συγκινητικό και θύμισε άλλες, παλαιές εποχές ειδικά σ’ αυτό το ναό! Τοιχογραφία της ανύψωσης των εικόνων υπάρχει στο ναό της Παναγίας.
Η ιστορία αυτού του επιβλητικού παλαιχριστιανικού βυζαντινού ναού, μας γυρίζει αιώνες πίσω, στην εποχή της εικονομαχίας και πιο πριν. Αυτό το μαρτυρά η ηλικία του ναού που είναι το παλαιότερο, αιώνες πριν από τις Μονές των Μετεώρων, το σημαντικότερο και σεβάσμιο μνημείο των Σταγών (παλαιά ονομασία της Καλαμπάκας), αλλά και ένα από τα ευπρεπέστερα και σπουδαιότερα μνημεία της βυζαντινής και μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής και γλυπτικής, με μοναδικά και πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία τέχνης, κάποια από τα οποία δεν υπάρχουν στον υπόλοιπο Ορθόδοξο κόσμο. Αυτό δείχνει τη ζωντανή και αδιάκοπη παρουσία δια μέσω των αιώνων ενός ένδοξου παρελθόντος. Ας σημειωθεί ότι διασωθέντα γραπτά στοιχεία για την Επισκοπή Σταγών υπάρχουν από το 906 μ.Χ..
Ο ναός της Παναγίας ήταν για αιώνες ο Μητροπολιτικός ναός της Επισκοπής Σταγών. Μερικά από τα αδιάψευστα στοιχεία του ναού της Παναγίας, της Παναγίας της Καλαμπακιώτισσας, που τον κάνουν μοναδικό, είναι τα εξής: Υπολείμματα τοιχογραφιών του 3ου-4ου αιώνα σε ημικυκλική κόγχη του ιερού. Το μαρμάρινο σύνθρονο με τον επισκοπικό θρόνο -έργο πριν την εικονομαχία- πίσω από το μοναδικό σκαλιστό έγχρωμο κιβώριο που υπάρχει πάνω από την Αγία Τράπεζα. Τα ψηφιδωτά του 4ου-5ου αιώνα. Το τρίβηλο άνοιγμα μεταξύ νάρθηκα και κυρίως ναού. Δεξιά από το τρίβηλο άνοιγμα υπάρχει τοιχογραφία με παράσταση την αναστήλωση των εικόνων. (Τρίβηλο άνοιγμα υπήρχε στους παλαιοχριστιανικούς ναούς). Ο μοναδικός μαρμάρινος διπλός άμβωνας στο κέντρο του ναού, έργο πριν τον 6ο αιώνα. Δεν αναφέρομαι στα ειδωλολατρικά στοιχεία εξωτερικά του ναού ηλικίας τουλάιστον 2.500 ετών! Κι όμως αυτό το μοναδικό στολίδι της Καλαμπάκας μένει άγνωστο και αναξιοποίητο. Τι κρίμα!
Χρόνια πολλά και του χρόνου!
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
