«Η τελευταία μπλόφα»

Του ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΣΙΑΜΗ

Εξαιρετικά ενδιαφέρον το βιβλίο «Η τελευταία μπλόφα» των Ελένης Βαρβιτσιώτη – Βικτώριας Δενδρινού, που φωτίζει μια από τις πιο κρίσιμες περιόδους της ελληνικής ιστορίας των τελευταίων δεκαετιών.

Απαραίτητο ανάγνωσμα για κάθε σκεπτόμενο Έλληνα.

Σταχυολογούμε πέρα από τα προφανή:

– Τη δεκαετία πριν ξεσπάσει η κρίση, το 2009, οι μισθοί στην Ε.Ε. είχαν αυξηθεί κατά 30%, αλλά στην Ελλάδα είχαν εκτοξευτεί σε αύξηση 80% στον ιδιωτικό και 177% στο δημόσιο τομέα.

– Το έλλειμμα της χώρας για το 2009 ήταν στο αστρονομικό 15,1% του ΑΕΠ, πέντε φορές πάνω από το ευρωπαϊκό όριο του 3%.

– Το Μάιο του 2010 συμφωνήθηκε δάνειο (το λεγόμενο μνημόνιο) ύψους 110 δισ. ευρώ για την Ελλάδα: 80 δισ. από διμερή δάνεια μελών της Ευρωζώνης και 30 δισ. από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Η μεγαλύτερη αδυναμία του προγράμματος ήταν ότι δεν αντιμετώπισε από την αρχή το πρόβλημα της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους. Ο σχεδιασμός και οι στόχοι του πρώτου μνημονίου μοιάζουν, εκ των υστέρων, με σενάριο επιστημονικής φαντασίας.

– Η Ελλάδα, καθώς ήταν η πρώτη χώρα που μπήκε σε καθεστώς μνημονίου, έγινε κάτι σαν πειραματόζωο. Η, δε, δημόσια διοίκησή της θύμισε περισσότερο αφρικανικό κράτος.

– Η τρόικα, η οποία σχεδίασε το μνημόνιο, δεν αποσκοπούσε στην εξυγίανση των βαθύτερων αιτίων της ελληνικής κρίσης, με αποτέλεσμα οι οδυνηρές περικοπές να μη συνοδευτούν από τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που θα αντιμετώπιζαν τη ρίζα των παθογενειών της ελληνικής οικονομίας.

– Σε ΑΝΤΙΘΕΣΗ με άλλες χώρες, η αντιπολίτευση, τα συνδικάτα και οι κάθε λογής κοινωνικοί εταίροι δεν προσέφεραν τη στοιχειώδη απαραίτητη στήριξη στην εθνική αυτή προσπάθεια, με αποτέλεσμα η χώρα να βυθιστεί σε έναν φαύλο κύκλο αλλεπάλληλων απεργιών, κινητοποιήσεων και κινημάτων αστικής ανυπακοής. Μέσα σε ένα περιβάλλον απειλούμενης κοινωνικής εξέγερσης, οι όποιοι υποστηρικτές των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών ήταν συνεχώς λοιδωρούμενοι, προπηλακιζόμενοι και υπό το καθεστώς τρομοκρατίας. Ήταν η περίοδος των «αγανακτισμένων» που ευνόησε διάφορα «ακραία» νεοπαγή κόμματα και την αναρρίχηση της κατεξοχήν αντιμνημονιακής δύναμης, του ΣΥΡΙΖΑ.

– Στην αποτυχημένη προσπάθεια του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου να θέσει το δεύτερο μνημόνιο σε δημοψήφισμα, αντιτάχθηκε όλη η αντιπολίτευση, συμπεριλαμβανομένου και του μετέπειτα πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα.

– Ο Λουκάς Παπαδήμος αναλαμβάνει πρωθυπουργός κυβέρνησης ειδικού σκοπού. Εγκρίθηκε το δεύτερο μνημόνιο, ύψους 144 δισ. ευρώ. Λαμβάνει χώρα το «κούρεμα», γνωστό ως PSI. Οι ιδιώτες επενδυτές δέχονται μείωση της αξίας των ελληνικών ομολόγων που κρατούσαν στα χέρια τους κατά 54%.

– Γίνεται πρωθυπουργός ο Αντώνης Σαμαράς, τον Ιούνιο του 2012. Ενώ όσο ήταν στην αντιπολίτευση ήταν ιδιαίτερα επικριτικός των μνημονίων και των συνταγών λιτότητας, κάνει στροφή στη ρητορική του και προχωρά στην εφαρμογή μιας σειράς από πολύ σκληρές μεταρρυθμίσεις, βλέποντας πόσο κοντά ήταν η χώρα στην έξοδο από το ευρώ.

– Τα επόμενα δύο χρόνια και ως το τέλος του 2014 οι οικονομικοί δείκτες άρχισαν να βελτιώνονται και η χώρα κατάφερε έπειτα από πέντε χρόνια να βγει για πρώτη φορά στις αγορές.

– Από το 2010 μέχρι το 2014, με τις προσπάθειες όλων των μέχρι τότε κυβερνήσεων, το έλλειμμα της Ελλάδας μειώθηκε 10 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη προσαρμογή αναπτυγμένης οικονομίας. Το ΑΕΠ της χώρας συρρικνώθηκε κατά 25%, ενώ η ανεργία παρέμεινε στο 27,9%.

– Ενώ η οικονομία της Ελλάδας φαινόταν να παίρνει δειλά δειλά τα πάνω της και το τέλος των μνημονίων να απέχει μόνο λίγους μήνες, στο εσωτερικό της χώρας, ο κόσμος ετοιμαζόταν να στείλει ένα ηχηρό μήνυμα στους πιστωτές. Ο Βάλντις Ντομπρόβσκις θυμάται εκείνη την κρίσιμη καμπή της ιστορίας ίσως πιο γλαφυρά από όλους: «Στο τέλος του 2014 νομίζαμε ότι επιτέλους βλέπαμε φως στην άκρη του τούνελ. Αντί για φως, ήταν τελικά ένα άλλο τρένο που ερχόταν καταπάνω μας».

– Οπλισμένος με ένα μόνιμο χαμόγελο στο νεανικό του πρόσωπο και με μια ιδιαίτερη άνεση και χάρη, ο Αλέξης Τσίπρας υποσχόταν στα αμφιθέατρα στους νέους την επαναφορά του κατώτατου μισθού στα 751 ευρώ (από 586) και στα καφενεία στους ηλικιωμένους την αποκατάσταση της σύνταξής τους. «Θα ακυρώσουμε το μνημόνιο, θα καταγγείλουμε την δανειακή σύμβαση με έναν νόμο κι ένα άρθρο» επαναλάμβανε. Ο φόρος ακίνητης περιουσίας, ο περίφημος ΕΝΦΙΑ, ήταν για αυτόν «ένας φόρος παράλογος, [που] δεν διορθώνεται, καταργείται». Υποσχόταν ότι θα έθετε τέλος στις ιδιωτικοποιήσεις, ότι θα πουλούσε τα κυβερνητικά αεροσκάφη κι ότι δεν θα επέτρεπε τη συνέχιση των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας που αφορούσαν τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, επαναλαμβάνοντας το σύνθημα «Κανένα σπίτι σε χέρια τραπεζίτη».

– Ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης αποκαλούσε τους Σαμαρά-Βενιζέλο «πολιτικούς απατεώνες» και «μερκελιστές».

– Τέλη Νοεμβρίου του 2014, σε μια ομιλία του στη Λαμία, είχε πει: «Μέχρι στιγμής νομίζουν ότι οι αγορές θα βαράνε το νταούλι και οι κυβερνήσεις θα χορεύουν στον σκοπό τους. Ε, λοιπόν, τώρα θα αλλάξουν τα πράγματα, εμείς θα παίζουμε το νταούλι κι αυτοί θα χορεύουν».

– Απρόσμενο ντουέτο, η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – Ανεξάρτητοι Έλληνες (ΑΝΕΛ). Οι ΑΝΕΛ ήταν ένα ακροδεξιό κόμμα. Οι δυο φαινομενικά αταίριαστοι σύμμαχοι εξέφραζαν λαϊκιστικές υποσχέσεις, ίδιο μίσος για τα μνημόνια, αλλά και ταύτιση σε θέματα όπως οι γερμανικές αποζημιώσεις.

– Αργά ένα απόγευμα στις αρχές του Νοεμβρίου του 2014, Γερμανοί διπλωμάτες έφτασαν στα γραφεία του ΣΥΡΙΖΑ στην πλατεία Κουμουνδούρου, κατάλληλα προετοιμασμένοι: με απλό αυτοκίνητο, χωρίς αστυνομική συνοδεία και χωρίς γραβάτες, ώστε να μην ξεχωρίζουν σαν τη μύγα μέσα στο γάλα. Η δίωρη συνάντηση με τον Αλέξη Τσίπρα διεξήχθη σε φιλικό κλίμα. Ακολούθησαν επαφές με τους Γιάννη Δραγασάκη, Γιώργο Σταθάκη. Οι Γερμανοί αξιωματούχοι έστειλαν στο Βερολίνο τα εξής δυο βασικά συμπεράσματα: Πρώτον, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είχε πολύ ισχυρή υποστήριξη στην κοινωνία, μεγαλύτερη από τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Και, δεύτερον, ότι είχε μηδαμινή εμπειρία από πολιτική, διπλωματία και διαπραγματεύσεις με τις Βρυξέλλες. Για αυτό και η συμβουλή τους προς το Βερολίνο ήταν «να μην επιδείξουμε το σκληρό γερμανικό μας εαυτό κατευθείαν, αλλά ας είμαστε λίγο πιο μαλακοί μαζί τους». Όμως το κυριότερο μήνυμα που η ελληνική πλευρά φάνηκε να στέλνει στο Βερολίνο μέσω αυτών των επαφών ήταν ότι η Γερμανία δεν είχε κανένα λόγο να τους φοβάται: ο Τσίπρας ήταν διατεθειμένος να παίξει σύμφωνα με τους κανόνες.

– Η πιο κρίσιμη θέση -το υπουργείο Οικονομικών- πήγε στον Γιάνη Βαρουφάκη. Παρόλο που συχνά παρουσιαζόταν ως παγκοσμίου φήμης ειδικός της θεωρίας των παιγνίων, η προβολή του οφειλόταν περισσότερο στο μπλόκινγκ και τις τηλεοπτικές του εμφανίσεις, και λιγότερο σε σημαντικές επιστημονικές δημοσιεύσεις στον τομέα του ή στα εν γένει επιτεύγματά του ως πανεπιστημιακού. Πομπώδης, με τάσεις αλαζονείας.

– Την Κυριακή 8 Μαρτίου 2015, κάποιοι ανώτεροι υπάλληλοι του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους και του Οργανισμού Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους πήγαν στο γραφείο του Γιάνη Βαρουφάκη για ενημέρωση. Ο Βαρουφάκης, όπως αναφέρουν οι παρόντες, διατύπωσε τη θεωρία της μπλόφας του. Η στρατηγική της ελληνικής κυβέρνησης, τους εξήγησε, ήταν να παραπλανήσει τους πιστωτές και να τους κάνει να πιστέψουν ότι ήταν αποφασισμένη να φτάσει τα πράματα στα άκρα. Εκείνοι -πίστευε ο ίδιος- θα υποχωρούσαν πρώτοι, μη θέλοντας να ρισκάρουν την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ. Δευτέρα 9 Μαρτίου 2015, ο Βαρουφάκης είχε αποφασίσει να μη χρησιμοποιήσει τους έμπειρους υπαλλήλους του υπουργείου Οικονομικών για τις διαπραγματεύσεις, αλλά να φτιάξει μια δική του, μικρή ομάδα εξωτερικών συμβούλων. Αυτοί ήταν ο Αμερικανός πανεπιστημιακός Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ, ο Κολομβιανός οικονομολόγος Ντάνιελ Μουνεβάρ και ο Αμερικανός τραπεζίτης κορεατικής καταγωγής Γκλεν Κιμ. Οι αξιωματούχοι του υπουργείου Οικονομικών έμειναν άφωνοι από την άγνοια της ομάδας του Βαρουφάκη για το πώς λειτουργούσε η ελληνική οικονομία, και την αφέλεια με την οποία αντιμετώπιζαν τέτοιου είδους υπολογισμούς, όπως τον μεσοπρόθεσμο προϋπολογισμό της χώρας. Τα οποιαδήποτε μέτρα δεν είχαν την απαραίτητη τεχνική τεκμηρίωση.

– Η Άνγκελα Μέρκελ γνώριζε πολύ καλά το ελληνικό πρόγραμμα. Απέξω κι ανακατωτά.

– Κοιτάζοντας τη θέα των Βρυξελλών έξω από το γραφείο του, ο Γιουνκέρ υπογράμμισε ότι η Ελλάδα έπρεπε να δείξει κι αυτή από την πλευρά της αλληλεγγύη με την Ευρώπη. Και ειδικά στο θέμα της ονομασίας της ΠΓΔΜ. «Μπορείς να μην το συνειδητοποιείς τώρα» είπε στον Αλέξη Τσίπρα, σύμφωνα με Ευρωπαίο αξιωματούχο που γνώριζε το περιεχόμενο της συζήτησης, «αλλά κάνουμε πολλά για σένα. Θέλω να κάνεις κάτι κι εσύ για εμάς. Σε μερικά χρόνια από τώρα θέλω να λύσεις το θέμα της Μακεδονίας. Η Ευρώπη λειτουργεί με συμβιβασμούς, και μια λύση στο θέμα της ονομασίας θα ήταν σημαντική για τη σταθερότητα των Βαλκανίων» πρόσθεσε.

– Η πρώτη επίσκεψη του Τσίπρα στο Βερολίνο συντέλεσε στη δημιουργία μιας ειδικής σχέσης με την πανίσχυρη Γερμανίδα καγκελάριο. Κατά τη διάρκεια των επόμενων δύσκολων μηνών θα αναζητούσε κατ’ επανάληψη τη συμβουλή της και εκείνη συχνά θα του την προσέφερε. Το αξιοσημείωτο είναι ότι οι δυο τους υπηρετούσαν διαμετρικά αντίθετες φιλοσοφίες.

– Αναπόφευκτα ξεχωρίζει ως «αστήρ διάττων», που λέει και ο ποιητής, ο υπουργός Οικονομικών Γιάνης Βαρουφάκης, ο οποίος θα γράψει πραγματικά ιστορία στις συναντήσεις του με τους Ευρωπαίους αξιωματούχους: «Μόλις σκότωσες την Τρόικα» (Ντάισελμπλουμ). Η επέκταση του Μνημονίου, που αναγκάστηκε να υπογράψει η κυβέρνηση Τσίπρα, ήταν κατά δήλωσή του ένα κείμενο «δημιουργικά ασαφές». Και βέβαια το γνωστό σχόλιο της Λαγκάρντ «Πρέπει να επαναφέρουμε τον διάλογο [σε επίπεδο] ενηλίκων μέσα στην αίθουσα», που ο ίδιος μετά την έκανε τίτλο στο βιβλίο του πιστεύοντας ότι δεν αναφέρεται στον ίδιο. Αλλά…

– Ο Αλέξης Τσίπρας είχε υποσχεθεί τα πάντα σε όλους: στους Ευρωπαίους ότι θα πατάξει τη διαφθορά, στους αριστερούς ότι θα διαγράψει το χρέος, στους απελπισμένους ότι θα θέσει τέλος στη λιτότητα, στους μετριοπαθείς ότι θα κρατήσει την Ελλάδα στο ευρώ. Για κάποιους, χωρίς σχεδόν καμία διοικητική και διαπραγματευτική εμπειρία, έκανε κακούς υπολογισμούς και γιγαντιαία λάθη. Είχε καλές προθέσεις, αλλά δεν ήξερε. Για άλλους εφαλτήριο όλων των κινήσεών του ήταν η φιλοδοξία του να ανέλθει στην εξουσία και να παραμείνει εκεί με κάθε κόστος, αδιαφορώντας για οποιοδήποτε ιδεολογικό υπόβαθρο. Για αυτό και στη διάρκεια της θητείας του συμμάχησε με δεξιούς λαϊκιστές, ενώ η κυβέρνησή του πρόσφερε κάλυψη σε ταραξίες της Αριστεράς. Για αυτό έψαξε συμμαχίες και βοήθεια από τον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, ενώ λίγο αργότερα έπληξε τα συμφέροντα της Μόσχας με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Για αυτό προκήρυξε δημοψήφισμα και, αντιμέτωπος με την πραγματικότητα ενός Grexit, ανέτρεψε το αποτέλεσμά του λίγες μέρες αργότερα.

– Παρ’ όλη τη σκληρότητά τους, τα μέτρα που έφερε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ψηφίζονταν με ευκολία από τη Βουλή, ενώ η κοινωνία έμοιαζε να μην αντιδρά όπως τα προηγούμενα χρόνια.

Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!