Πριν από 47 χρόνια και μία ημέρα (στις 9 Οκτωβρίου του 1967), συνελήφθη και δολοφονήθηκε από τις βολιβιανές αρχές και τους, με αυτές συνεργαζόμενους, πράκτορες της CIA o Αργεντινός επαναστάτης και εμβληματική μορφή της αντίστασης, Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα.
Η διάσημη φωτογραφία της σορού του στο νεκροτομείο, παραμένει διαχρονικό αποτύπωμα της προδοσίας και της άνανδρης εκτέλεσης στον αμφιβληστροειδή της ιστορίας, προεξάρχοντας στη χορεία αναλόγων φωτογραφιών και βίντεο που αναδύονται κατά καιρούς στην αδηφάγο επιφάνεια της βάναυσης επικαιρότητας, κάθε φορά που η ωμή βία και ο τυφλός φανατισμός επιλέγουν να σκυλεύσουν τα σώματα των νεκρών αντιπάλων τους.
Το φωτογραφικό σκηνικό είναι πάντοτε παρόμοιο, διαμορφώνοντας μια αποτρόπαια ορατότητα της βίας, είτε πρόκειται για τζιχαντιστές που αποκεφαλίζουν δημοσιογράφους, είτε πρόκειται για Τούρκους στρατιώτες που κραδαίνουν τα κομμένα κεφάλια των Κούρδων ανταρτών, είτε πρόκειται για το καλοκαίρι του 2003, τότε που η τηλεόραση προέβαλλε επαναλληπτικά τις εικόνες των δύο γιων του Σαντάμ Χουσεΐν στο νεκροτομείο, του Ουντάι και του Κουσάι. Ήταν βέβαια και οι δυο τους εγκληματίες όπως ο πατέρας τους, βιαστές και δολοφόνοι του λαού τους, δεν μπορεί όμως με κανέναν τρόπο να εκληφθεί ως δείγμα πολιτισμού η κατά παράβαση των διεθνών κανονισμών φωτογράφηση νεκρών, ενώ –μάλιστα- χαρακτηρίζαμε απολίτιστους τους Ιρακινούς όταν ασχημονούσαν στα πτώματα των δυτικών στρατιωτών που έπεφταν στα χέρια τους.
Η αποσυμβολοποίηση του νεκρού είναι η χειρότερη μορφή σκύλευσης και ένας εγγυημένος τρόπος κάμψης του ηθικού του αντιπάλου και αυτό είναι γνωστό από την εποχή που ο Αχιλλέας, του τότε πολιτισμένου κόσμου, περιέφερε τη σωρό του Έκτορα γύρω από τα τείχη της βαρβαρικής Τροίας.
Οι σφαίρες της δολοφονικής απόπειρας που τον άφησε παράλυτο απεικονίζονται στην ακτινογραφία, σφηνωμένες στη ραχοκοκαλιά, αδιαμφισβήτητοι μάρτυρες της ταυτότητας του Ουντάι. Ο κλινικός ρεαλισμός των φωτογραφιών των νεκρών γιων του δικτάτορα που κείτονταν ημίγυμνοι κάτω από το ψυχρό φως του νεκροτομείου παραπέμπει στη φωτογραφία του νεκρού Τσε Γκεβάρα με τους Βολιβιανούς στρατιωτικούς να επιδεικνύουν υπερήφανοι το τρόπαιό τους.
Ο Τσε ήταν αδιαμφισβήτητα ένα σύμβολο ελευθερίας και αντίστασης. Μπορεί η ιδεολογία για την οποία πολεμούσε οργώνοντας τις ζούγκλες της Λατινικής Αμερικής να έχει μπει στο περιθώριο της ιστορίας, βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος μόνο στην αποκλεισμένη Κούβα του Κάστρο, όμως η ιστορία -όπως και η πολιτική κατά τον Μιτεράν- είναι πάνω απ’ όλα «η διαχείριση των συμβόλων». Στην προκειμένη, δε περίπτωση του συμβόλου. Του αργεντινού γιατρού που αποφάσισε να πολεμήσει για την ανατροπή όταν ένας εξαθλιωμένος χωρικός τον παρακάλεσε να γιατρέψει αντί για το άρρωστό του παιδί το γουρούνι του, ώστε με αυτό να σωθούν τουλάχιστον τα υπόλοιπα τέσσερα παιδιά της οικογένειας. Του επαναστάτη που αν και ασθματικός κάπνιζε πούρα κατεβάζοντας τον κουβανέζικο καπνό στους υπερευαίσθητους βρόγχους του. Αντιδράσεις αλλεργικής υπερευαισθησίας στα βρογχιόλια και αντιδράσεις κοινωνικής υπερευαισθησίας απέναντι στις ξένες επεμβάσεις και την πλουτοκρατία.
Έχουν γραφτεί πολλά για την εξεικονιστική παραλληλία της νεκρικής φωτογραφίας του Γκεβάρα με τον διάσημο πίνακα του Ρέμπραντ ‘Μάθημα Ανατομίας’. Στον πίνακα του Ολλανδού ζωγράφου, πέρα από τις καλλιτεχνικές καινοτομίες, προβάλλουν και τα κοινωνιολογικά συμφραζόμενα της Ολλανδίας του 17ου αιώνα, τότε που η άνοδος της αστικής τάξης μετέστρεψε τα ρεύματα της ζωγραφικής από τις προσωπογραφίες των ευγενών στα ομαδικά πορτραίτα των επιφανών αστών.
Στην τελευταία φωτογραφία του Τσε ο Βολιβιανός αξιωματικός δείχνει το πτώμα με τον δείκτη του χεριού του, σαν τον καθηγητή Τουλπ στο Άμστερνταμ του Ρέμπραντ. Εδώ όμως το πτώμα δεν είναι ο απαγχονισμένος κακούργος Άρης Κιντ που ανετμήθη για χάρη της επιστήμης. Εδώ η σωρός ανήκει σ’ έναν γιατρό, σ’ έναν επαναστάτη, στον υπ’ αριθμόν ένα εχθρό των Αμερικανών -την τότε εποχή- που θέλοντας να σιγουρευτούν για την ταυτότητά του λέγεται ότι έκοψαν τα χέρια του για να συγκρίνουν τα δακτυλικά αποτυπώματα. Το χέρι του προφέσορα Τουλπ που δείχνει μύες και τένοντες, καμπτήρες και εκτείνοντες στο γυμνό από δέρμα χέρι του Κιντ, οι κομμένοι καρποί του Τσε Γκεβάρα και το αυτοακρωτηριασμένο χέρι του Ρωμαίου στρατηγού Τίτου, το χέρι του Βολιβιανού αξιωματικού και ο ‘ξένος δάκτυλος’ που υπερήφανα επιδεικνύει τον νεκρό εχθρό· «κυρίες και κύριοι τον πιάσαμε», όπως είπε και ο αμερικανός αξιωματούχος μετά τη σύλληψη του Σαντάμ.
Το σύμβολο του εθνικιστικού αραβικού φρονήματος και του αφυπνισμένου αντιαμερικανισμού, που στις παρελάσεις πυροβολούσε υπερφίαλα στον αέρα, κατάντησε τρωγλοδύτης, μαλλιαρός λεμούριος που κρυβόταν σε λαγούμια. Ο αιμοσταγής δικτάτορας, με εμφάνιση παραμελημένου τροφίμου ψυχιατρείου, παραδίδεται αδιαμαρτύρητα στις εξεταστικές πράξεις του αμερικανού γιατρού. Οι γιοι του έχουν πεθάνει, ο λαός του έχει υποδουλωθεί σε νέο αφέντη.
Στις μέρες της παντοδυναμίας του ο Σαντάμ είχε γράψει –χωρίς την αποκάλυψη του ονόματός του- ένα μυθιστόρημα με ήρωα έναν άραβα βασιλιά (βλέπε τον ίδιο) και μια σκλάβα του (βλέπε την πατρίδα του). Η σκλάβα βιάζεται από ξένους επιδρομείς (βλέπε αμερικανούς), ο βασιλιάς αντιστέκεται και τελικά αυτοκτονεί. Πάντα η πραγματικότητα αποδεικνύεται κατώτερη των προσδοκιών που καλλιεργεί η τέχνη και ο Σαντάμ πιάστηκε ζωντανός. Τα σύμβολα αποχαρακτηρίζονται και οι συμβολισμοί μπερδεύονται στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα. Στον Τσε απονεμήθηκε, το 2004, τριάντα επτά χρόνια μετά τον θάνατό του, το Διδακτορικό του Δίπλωμα από το Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Αβάνας. Δόκτωρ Γκεβάρα –λοιπόν- και ο πολιτικά και ιδεολογικά χρεοκοπημένος αλλά πλούσιος σε συμβολισμούς Κάστρο δήλωσε, τότε, σε ομιλία του προς τους Κουβανούς φοιτητές της Ιατρικής: «…ως γιατροί και ως επαναστάτες θα μοιάσουμε στον Τσε….».
Χρίστος Χ. Λιάπης MD, Msc, PhD
Ψυχίατρος, Διδάκτωρ Παν/μιου Αθηνών
chliapis@yahoo.gr
@chliapis
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
