Του Πρωτοπρεσβυτέρου ΦΩΤΙΟΥ ΒΟΥΡΛΑ, Εφημερίου Διάβας
«Την νεότητα παιδαγώγησον, το γήρας περικράτησον»
(Μ. Βασ.)
Α΄ «Την νεότητα παιδαγώγησον»
Ο Μέγας Ιεράρχης, Οικουμενικός Διδάσκαλος και Φωστήρας της Εκκλησίας μας Βασίλειος, μέσα από το συγκρότημα των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων του, Νοσοκομείου – Γηροκομείου – Ορφανοτροφείου – Πτωχοκομείου – Ξενοδοχείου, τη «Βασιλειάδα» όπως ο λαός την ονόμασε, έζησε από πολύ κοντά και γνώρισε όλες τις ηλικίες και τις ψυχικές και σωματικές καταστάσεις των ανθρώπων.
Στη Θεία Λειτουργία του, την πιο ιερή στιγμή, υποβάλλει αίτημα και ικετεύει τον Άγιο Τριαδικό Θεό για την κατάσταση και την ανάγκη του καθενός από τους τροφίμους των ιδρυμάτων του και όχι μόνο.
Για τους πτωχούς, για τη διχόνοια που υπάρχει ανάμεσα στους συζύγους, για τα νήπια, για την νεότητα, για το γήρας, τους ολιγόψυχους, τους διαλυμένους, και τους παραστρατημένους.
«…τα ταμεία αυτών έμπλησον παντός αγαθού, τας συζυγίας αυτών εν ειρήνη και ομονοία διατήρησον, τα νήπια έκθρεψον, την νεότητα παιδαγώγησον, το γήρας περικράτησον, τους ολιγοψύχους παραμύθησαι,τους εσκορπισμένους επισυνάγαγε, τους πεπλανημένους επανάγαγε…».
«Ποίος από τους Χριστιανούς ασθενεί πνευματικά ή σωματικά και δεν ασθενώ και εγώ μαζί του;» (Β’ Κρν. 11,29).
Η μεταξύ των 30 και 50 ετών ηλικία, ανήκει στη περίοδο της νεότητας.
«Έως τα δέκα πέντε μου χρόνια, έπαιζα./ Έως τα είκοσι πέντε μου, αγάπησα./ Έως τα τριάντα πέντε μου, πολέμησα./ Έως τα πενήντα μου, κέρδισα./ Τώρα αρχίζω να μαθαίνω».
Ο Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Δημόκριτος έλεγε: «η δύναμη και η ομορφιά είναι τα καλά της νεότητας, και των γηρατειών είναι η σύνεση».
Η νεότητα τρέχει όπως ο ορμητικός χείμαρος, αγνοεί όμως το πού πάει. Ο ψαλμωδός Δαβίδ, έχοντας πλήρη επίγνωση της ορμητικότητας, που χαρακτηρίζει την νεότητα, αλλά και την άγνοιά της και τις πολλές, από τη νεότητα προερχόμενες αστοχίες και αμαρτίες, που και ο ίδιος έκανε κατά την περίοδο της νεότητάς του, ζητάει από το Θεό να μην τις θυμηθεί και να μην τις λογαριάσει, «αμαρτίας νεότητος και αγνοίας μη μνησθής Κύριε» (Ψλμ. 24,7).
Παρακαλεί να συγχωρηθεί, για όσα έκαμε από άγνοια όταν βρίσκονταν στην περίοδο της νεότητάς του και να φωτιστεί για να μην πέσει και πάλι, στο μέλλον, σε τέτοια ολισθήματα.
Την ψυχή του ανθρώπου, γράφει ο ιερός Χρυσόστομος, όσο είναι νέος, την κυριεύει προπαντός ο πόθος της δόξας, των απολαύσεων, των σαρκικών ηδονών και πολλών φαντασιώσεων. Και πόσα δεν κάνει ο άνθρωπος λόγω της νεανικής του απειρίας και της νεανικής του σφοδρότητας!
Ο κορυφαίος Άγγλος ποιητής και συγγραφέας Σαίξπηρ, συμβουλεύει τους νέους να είναι νέοι στα πόδια, και γέροντες στην κρίση.
«Οι νέοι είναι καταλληλότεροι να επινοούν παρά να κρίνουν, καταλληλότεροι να εκτελούν παρά να δικάζουν, και πιο κατάλληλοι για σχέδια παρά για στρωμένες επιχειρήσεις».
Πολλοί νέοι λαβαίνοντας αξιώματα και θέσεις θεωρούν τους εαυτούς τους αυθεντία και γνώστη των πάντων. Μιλούν από καθέδρας και «υπεραίρονται». Και είναι τούτο δείγμα της άγνοιας και της απειρίας τους. Μοιάζουν με το μεθυσμένο, που θεωρεί τον εαυτό του σοφό και νηφάλιο.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, παρομοιάζει τη νεότητα με φουρτουνιασμένο πέλαγος, γεμάτο από άγρια κύματα και επικίνδυνους ανέμους. Η νεότητα, που ζει με σύντροφο την αργία και ανατρέφεται με τόσα κακά, γίνεται αγριότερη από όλα τα θηρία.
Είναι ατίθαση η νεότητα, γιατί είναι άστατη, συνεχίζει ο ιερός πατέρας, και χρειάζεται πολλούς, που να τη φροντίζουν και να την επιστατούν δασκάλους, παιδαγωγούς συνοδούς, γονείς. «Πες μου τι αισθήματα κυριαρχούν στη νεολαία σας και θα σου πω το χαρακτήρα που θα έχει η επόμενη γενιά σας». Έχει ανάγκη η νεότητα από πρότυπα και καλά παραδείγματα.
Αν και είναι από τη φύση της ευκαταφρόνητη η νεότητα, γράφει ο άγιος Οικουμένιος, θαυμάζεται και δεν καταφρονείται όταν συμπεριφέρεται με κοσμιότητα και ευπρέπεια. Και ο άγιος Δαμασκηνός συμβουλεύει: ‘ έργα επίδειξον άξια πολιάς’, έτσι η νεότητά σου δεν θα καταφρονείται.
Νεαρά πρόσωπα, αν δεν παρασύρονται από νεανικές ματαιότητες και ελαφρότητες, αλλά συμπεριφέρονται με φρόνηση και περίσκεψη, η οποία προσιδιάζει στο ενάρετο γήρας, επιβάλλουν στους γύρω από αυτά το σεβασμό.
Προέτρεψε τους νέους, γράφει ο απόστολος Παύλος στον Τίτο (2,6), να μην είναι επιπόλαιοι, απερίσκεπτοι, ασύμβουλοι και περιφρονητές στις υποδείξεις και συμβουλές των συνετοτέρων. Αλλά να είναι ταπεινόφρονες και όχι προπετείς και αλαζόνες. Να είναι σοβαροί και συγκροτημένοι σε όλα.
Και στην πρώτη επιστολή του προς τον Τιμόθεο (4,12) ο απόστολος Παύλος, του συμβουλεύει: «να ζεις και να παρουσιάζεις ζωή φρόνιμη και ενάρετου γέροντα, ώστε κανένας να μην καταφρονεί το νεαρό της ηλικίας σου. Αλλά παρόλη την νεότητά σου γίνε παράδειγμα των πιστών και στα λόγια σου, και στη συμπεριφορά σου στις συναναστροφές σου προς αυτούς, και στην αγάπη, που θα δείχνεις σε όλους χωρίς διακρίσεις, αλλά και στην πνευματική ζωή, που με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος θα ζεις και στην πίστη και στην αγνότητα και καθαρότητα της ζωής».
«Μη ντρέπεσαι να διορθώνεις το γέροντα, συμβουλεύει ο σοφός Σειράχ (42,8), που φιλονικεί με τους νέους και προσβάλει την αξιοπρέπειά του. Έτσι θα είσαι πράγματι μορφωμένος και έμπειρος ενώπιον όλων των ανθρώπων».
«Τέκνο μου, συνεχίζει ο σοφός Σειράχ (6,18), διάλεξε, από τη νεαρή ακόμη ηλικία σου τη σοφή διαπαιδαγώγησή σου και μέχρις ότου λευκανθούν οι τρίχες της κεφαλής σου θα πετύχεις σοφία».
Η Εκκλησία μας, προσεύχεται να στολίζουν και να συνοδεύουν την νεότητα οι αρετές της αγνότητας, της σεμνότητας, της σωφροσύνης και κάθε άλλη αρετή.
«Αγία Θεόνυμφε αγνόν, σεμνόν με και σώφρονα, πράον, ησύχιον, κόσμιον, ευθή και όσιον, αληθή, ανδρείον, φρόνιμον, μακρόθυμον, χρηστόν, επιεική τε και μέτριον, άμεμπτον, άμωμον ανεπίληπτόν τε ποίησον, και προς τούτοις, Παραδείσου μέτοχον».
Να χαίρεσαι τη νεότητά σου, γράφει ο σοφός Σολομών (Εκκλ. 11,9-10), να έχεις καρδιά καθαρή «άνευ μώμου τινός», και να θυμάσαι πάντοτε το Δημιουργό σου.
Β΄ «Το γήρας περικράτησον»
Η περίοδος των γηρατειών, είναι μια άλλη εξίσου μεγάλη, περίοδος, με αυτήν της νεότητας.
Η περίοδος αυτή έχει τα δικά της δυσάρεστα, που δεν είναι και λίγα. Βάσανα σωματικά, ψυχικά, διανοητικά. Να φοβάσαι τα γηρατειά, γράφει ο μεγάλος αρχαίος Έλληνας τραγικός και φιλόσοφος Ευριπίδης, γιατί δεν έρχονται μόνα τους, αλλά φέρνουν μαζί τους και δυσκολίες και προβλήματα. ‘Το γαρ γήρας, ου μόνον έρχεται’. Κατά τη γεροντική σου εποχή, γράφει ο σοφός Σολομών, θα τρέμουν τα χέρια σου, που είναι οι φύλακες του οίκου του σώματος, τα πόδια σου σαν άνδρες ισχυροί θα κυρτωθούν, τα δόντια σου θα βραδύνουν να αλέθουν τις τροφές, γιατί θα ολιγοστέψει ο αριθμός τους. Τα μάτια σου θα καλυφθούν από το σκοτάδι, τα χείλη σου θα πέσουν και δεν θα μπορείς να μιλάς τα ωραία σου λόγια. Χωρίς τα δόντια η φωνή θα βγαίνει με δυσκολία» (Εκκλ. 12,3-5).
Και μαζί με αυτά έρχονται και οι δυστροπίες. Τα γηρατειά είναι «παραπονιάρικα», δειλά, επιφυλακτικά και διστακτικά, αλλά και ευέξαπτα, απαιτητικά και αδιάντροπα, δε «σηκώνουν» κουβέντα.
Και για τούτο η Εκκλησία μας, ανάμεσα στα αιτήματα κατά τη Θεία λατρεία ζητάει από τον Άγιο Τριαδικό Θεό να είναι τα τέλη της ζωής μας χριστιανικά, απαλλαγμένα από πόνους και θλίψεις, καθαρά από έργα ντροπής και πλήρη ειρήνη.
Οι ημέρες της ζωής μας, γράφει ο προφήτης Δαβίδ (Ψλμ. 89,10), ανέρχονται, κατά μέσον όρο, στα εβδομήντα έτη, αν δε και τύχει κάποιος να έχει δυνατή κράση μπορεί να φτάσει και τα ογδόντα, Το πέρα των ογδόντα ετών διάστημα, είναι γεμάτο από κόπους και πόνους, γιατί έρχεται κατάπτωση των σωματικών και ψυχικών δυνάμεων και υποφέρομε.
Στην ευχή της Γονυκλησίας, ακούμε εκείνη την ικεσία του προφήτη Δαβίδ (Ψλμ. 70,9), και ζητάμε μαζί του ο Κύριος να μη μας εγκαταλείψει τώρα στα γηρατειά, που οι σωματικές μας δυνάμεις μας εγκατέλειψαν, αλλά να μας προστατεύει και τώρα όπως και όταν είμαστε νέοι, και να μας αξιώσει να επιστρέψουμε κοντά Του. «Μη απόρριψης ημάς εις καιρόν γήρως, εν τω εκλείπειν την ισχύν ημών μη εγκαταλίπης ημάς, πριν ημάς εις την γην αποστρέψαι, αξίωσον προς σε επιστρέψαι».
Ανησυχίες και φόβοι, για τα επερχόμενα, καταλαμβάνουν τα γηρατειά.
Ο Σατανάς εκμεταλλεύεται όλα αυτά και δημιουργεί αναστάτωση και σύγχυση και διώχνει την ειρήνη της ψυχής.
Ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος γνώρισε από κοντά τη ζωή και τη συμπεριφορά των γερόντων, παρακαλεί, στην ιερή στιγμή της Θείας Λειτουργίας του, τον Άγιο Τριαδικό Θεό να ενισχύει και να στηρίζει τα γηρατειά, «το γήρας περικράτησον».
Τα γηρατειά έχουν ανάγκη στηριγμού και βοήθειας. Τα γηρατειά θέλουν σεβασμό και πρώτα, από αυτά τα ίδια τα γηρατειά. «Του μεν γήρως άξιος φανήσομαι» (Β’ Μακ. 6,27). Δεν θα λυπήσω και δεν θα ντροπιάσω τα γηρατειά μου, και δεν θα μολύνω με άπρεπα και άσεμνα λόγια το σεμνό του γήρατος μου στόμα (Δ’ Μακ. 5, 33. 35).
Ήταν πάντοτε, και είναι πρώτιστο ηθικό και κοινωνικό χρέος ο σεβασμός προς τα γηρατειά. Η περιφρόνηση των γηρατειών από τους νέους είναι, λέγει ο ιερός Χρυσόστομος, δείγμα παρακμής. Μη καταφρονήσεις άνθρωπο κατά το γήρας τους, διότι από εμάς τους νέους γίνονται οι γέροντες. «Και γαρ εξ ημών γηράσκουσι» (Σ. Σειρ. 8,6). Ήμουνα νέος και τώρα γέρασα, «νεότερος εγηνόμην και γαρ εγήρασα» (Ψλμ. 36,25).
Τα γηρατειά, γράφει ο ιερός Χρυσόστομος, μοιάζουν με ασφαλισμένο λιμάνι. Προσορμίζουν τις ψυχές των γερόντων σαν σε ακύμαντο λιμάνι, δίνοντας την ευκαιρία να βρίσκουν ευχαρίστηση στην ασφάλεια που τα χαρίζει η ηλικία αυτή. Το «πότε θα γεράσω να γελάσω», της λαϊκής μας παροιμίας, επιβεβαιώνει ότι τα γηρατειά είναι απάνεμο και ασφαλές λιμάνι από κάθε άποψη. Παύουν και περιορίζονται στο ελάχιστο οι όποιοι κίνδυνοι της κυματώδους και φουρτουνιασμένης θάλασσας της ζωής του ανθρώπου.
Αν και ωριμάζουν τον άνθρωπο τα γηρατειά και τον βοηθάει η ηλικία αυτή να είναι πράος και ήρεμος. Αν και τον κάνουν ανδρείο, αφού μέσα στην Εκκλησία εκείνο που μετράει δεν είναι η σωματική δύναμη αλλά η ζωντανή πίστη, υπάρχουν δυστυχώς και περιπτώσεις γερόντων που προσβάλλουν τη γεροντική τους ηλικία.
Οι μαγείες του κόσμου τούτου, σκοτίζουν πολλές φορές και τους ενάρετους. Η αμαρτία έρχεται κρυφά και δόλια. Ο διάβολος δεν σε σπρώχνει προς την αμαρτία αλλά σε έλκει προς αυτήν. Η γοητεία της αμαρτίας διαστρέφει τη διάνοια.
Υπάρχουν και ανάμεσα στους γέροντες, μας λέγει και πάλι ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, άνθρωποι μανιακοί και παράφρονες, άλλοι από το κρασί και άλλοι από τη λύπη, γιατί τα γηρατειά δημιουργούν μικροπρεπείς και δειλούς ανθρώπους. Αλλά και μωρολογίες και ατέλειωτες και ανώφελες ιστορίες χαρακτηρίζουν τη γεροντική ηλικία. Και όπως θα μπορούσε κανείς να δει ναυάγιο μέσα στο λιμάνι κάτι παρόμοιο είναι η ασέλγεια στη γεροντική ηλικία, συνεχίζει ο ιερός πατέρας της Εκκλησίας μας.
«Τρία είδη ανθρώπων εμίσησεν η ψυχή μου, λέγει ο Θεός, και ηγανάκτησα πάρα πολύ δια την ύπαρξίν των: πτωχόν υπερήφανον, πλούσιον ψεύστην, και γέροντα μοιχόν εξακολουθούντα να είναι ασύνετος» (Σ. Σειρ. 25,2). Οι γέροντες και λόγω ηλικίας και λόγω πείρας πρέπει να είναι και εγκρατείς και συνετοί.
Οι γεροντικές και αδικαιολόγητες ασωτείες είναι ένα άλλο φαινόμενο. Είναι ντροπή να κάθεται στα οινοπωλεία και να μεθάει ο γέρος. Είναι γελειότητα και προσβολή στην ηλικία των γηρατειών να στολίζεται εξωτερικά με άσπρα μαλλιά και μέσα του να σκέπτεται σαν μικρό παιδί.
«Κι αν τον προσβάλλει κάποιος νέος, αμέσως προβάλλει τα άσπρα του μαλλιά. Εσύ να τα σεβαστείς πρώτος. Αν όμως εσύ δε σέβεσαι τα δικά σου και μάλιστα ενώ είσαι γέρος, πώς έχεις την αξίωση να σεβαστεί ο νέος τα δικά σου άσπρα μαλλιά; Δεν σέβεσαι τα άσπρα μαλλιά αλλά τα ντροπιάζεις. Ο Θεός σε τίμησε με τα άσπρα μαλλιά, σου έδωσε μεγάλο προνόμοιο. Γιατί προδίδεις αυτό το προνόμοιο; Πώς θα σε σεβαστεί ο νέος, όταν ασελγείς περισσότερο από αυτόν; Γιατί, τα γηρατειά τους είναι σεβαστά, όταν κάνουν όσα αρμόζουν σ’ αυτά. Όταν όμως οι γέροντες συμπεριφέρονται όπως οι νέοι τότε θα είναι περισσότερο καταγέλαστοι από τους νέους». Και αξίζει, για τούτο, μεγαλύτερη πνευματική ποινή από αυτήν των νέων.
«Αλίμονο στη χώρα εκείνη, που οι νέοι έχουν τις κακίες των γερόντων και οι γέροι κάνουν νεανικά σφάλματα» (Latimer).
Πραγματικά, ένδοξα και αξιοσέβαστα γηρατειά δεν είναι τα πολλά χρόνια και τα άσπρα μαλλιά, αλλά η φρόνηση και η ενάρετη ζωή. Και είναι η σοφία και η σύνεση του γέροντα έργα και καρποί της νεότητάς του. «Αφού δεν συγκέντρωσες σύνεση κατά τη νεότητά σου, πώς θα την έχεις κατά τα γηρατειά σου;» (Σ. Σειρ. 25,3). Ό,τι μικρομάθεις δεν γερονταφήνεις’. Είναι μεγάλη τιμή να φθάνει κανείς σε έντιμα γηρατειά (Πρμ. 16,31).
Δεν υπάρχει, είπε ο μεγάλος φιλόσοφος και ρήτορας Σενέκας, μεγαλύτερη ντροπή για ένα γέροντα, από το να μην έχει να παρουσιάσει άλλη απόδειξη πως έζησε παρά μόνο τα χρόνια του.
Η Εκκλησία υπενθυμίζει τον κάθε μας και μας προτρέπει, τον όποιο χρόνο μας πιστώσει ο Πανάγαθος Θεός, να τον αξιοποιήσουμε για το καλό της ψυχής μας. «Τον υπόλοιπον χρόνον της ζωής ημών εν ειρήνη και μετανοία εκτελέσαι».
Να λησμονήσει τα όσα έχει κάνει στο παρελθόν, και να σπεύσει σε εκείνα, που είναι μπροστά του και μένουν ακόμη ανεκτέλεστα και πρέπει να εκτελέσει, για να λάβει το βραβείο, το οποίο επιφυλάσσει για τον καθένα η πρόσκληση προς τον ουρανό επάνω, όπου ο Θεός μας καλεί δια του Ιησού Χριστού (Φλπ. 3,14).
Αυτός, μας λέγει ο ιερός Χρυσόστομος, που θυμάται τα περασμένα και νομίζει ότι τα έχει κάνει όλα καλά και δεν του λείπει τίποτα για την αρετή, σταματάει να αγωνίζεται. Ενώ αυτός, που νομίζει ότι βρίσκεται μακριά από το τέρμα, ουδέποτε παύει να τρέχει και να αγωνίζεται.
Γιατί όπως το τέλος της ζωής, γράφει ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης, είναι η αρχή του θανάτου, έτσι και η στάση του δρόμου, προς την αρετή, γίνεται η αρχή προς την κακία.
Δεν πρέπει να λησμονούμε ποτέ το έλεος και την ευσπλαχνία που μας έδειξε ο Θεός κατά το παρελθόν. Τη συγχώρηση των αμαρτημάτων μας, αλλά να τα επαναφέρουμε στη μνήμη μας, για να παρακινούμαστε προς την τελείωση, τη σταθερή μετάνοια, την ευγνωμοσύνη και ευχαριστία προς τον Άγιο και πολυεύσπλαχνο Τριαδικό Θεό.
Ο απόστολος Παύλος, λησμόνησε τις περασμένες δυσκολίες, τις δοκιμασίες, τους πειρασμούς και τα εμπόδια, τα οποία δεν ήταν ισχυρά και δεν μπόρεσαν να τον εμποδίσουν να κάνει το καθήκον του.
Εκείνο, που σκέπτονταν ήταν τί του απομένει ακόμη να εκτελέσει. Ποτέ του δε λησμόνησε, ότι καταδίωξε την Εκκλησία του Χριστού και ότι ο Χριστός, που είναι εύσπλαχνος τον έσωσε. Παρότι είχε αποδειχθεί κορυφαίος μεταξύ των αποστόλων, θεωρούσε τον εαυτό του πρώτον από τους αμαρτωλούς «Ιησούς Χριστός ήλθεν εις τον κόσμον αμαρτωλούς σώσαι, ων πρώτος ειμι εγώ» (Α’ Τιμ. 1,15).
Όποιες και αν είναι οι συμπεριφορές των γερόντων, τα γηρατειά «απαιτούν», και δικαιούνται από τη νεότητα σεβασμό. Έτσι, αποδεικνύεται ότι τιμάει και η νεότητα τη νεότητά της. Και όπως είπε ο Γάλλος συγγραφέας και πολιτικός Βίκτωρ Ουγκώ: ‘ο πολιτισμός ερείδεται επί δύο τρισάγιων στύλων. Του σεβασμού προς το γήρας και της αγάπης προς το παιδί’.
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
