Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ Δ. ΒΑΒΙΤΣΑ
Ο Γκέοργκ Βίλχελμ Φρήντριχ Χέγκελ (1770 – 1831) υπήρξε σημαντικός Γερμανός φιλόσοφος και κύριος εκπρόσωπος του γερμανικού ιδεαλισμού. Επηρέασε βαθιά τη δυτική φιλοσοφία και έγινε γνωστός για τη διαλεκτική θεωρία του, καθώς ήταν ο φιλόσοφος ο οποίος, είκοσι αιώνες μετά τον Ηράκλειτο, έβαλε θεαματικά στο επίκεντρο της φιλοσοφικής σκέψης τη σχέση της αλλαγής με την ουσία και με τα πράγματα.
Είναι ακριβώς αυτή η συμβολή του Χέγκελ η οποία τον κατατάσσει στο πάνθεον των κορυφαίων φιλοσόφων της Ιστορίας, καθώς πλέον η έννοια της «αλλαγής» έρχεται να αντιταχθεί στη στασιμότητα της μεταφυσικής και να δώσει μία νέα προοπτική στα πράγματα καθαυτά αλλά και στην ουσία τους.
Για τον Χέγκελ, η Ιστορία είναι ένα ποτάμι, στο οποίο ακόμα και η μικρότερη κίνηση του νερού σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο του ποταμού καθορίζεται στην πραγματικότητα από το ρεύμα και τον όγκο του νερού στο υπόλοιπο μήκος της κοίτης. Επιπλέον, σπουδαίο ρόλο παίζουν τα βράχια στον βυθό του, οι στροφές στη διαδρομή του, κοντά στο σημείο όπου στέκεται κανείς και το παρατηρεί.
Όμοια, και η ιστορία της σκέψης είναι επίσης ένα τέτοιο ποτάμι. Περιέχει όλες τις σκέψεις, τις ιδέες που οι παλαιότερες γενιές, η μία μετά την άλλη, εισέφεραν στην ανθρώπινη διάνοια και οι οποίες καθορίζουν τη δική μας σκέψη και τις αντιλήψεις για τη ζωή που έχει υιοθετήσει η δική μας εποχή. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι μια συγκεκριμένη ιδέα είναι αιώνια σωστή, αλλά μόνο ότι μπορεί να είναι σωστή στο σημείο στο οποίο στεκόμαστε. Έτσι, οι ιδέες και οι σκέψεις μπορούν να κριθούν μόνο σε σχέση με μια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα.
Πηγαίνοντας λίγο πιο πέρα, η Ιστορία για τον Χέγκελ είναι μια μακριά κι αδιάκοπη αλυσίδα σκέψεων, οι κρίκοι της οποίας δεν έρχονται να δεθούν τυχαία ο ένας με τον άλλο, αλλά ακολουθούν ορισμένους κανόνες. Όποιος μελετήσει διεξοδικά την Ιστορία, θα παρατηρήσει ότι, τις περισσότερες φορές, μια νέα ιδέα έρχεται να στηριχτεί σε ιδέες και σκέψεις που εκφράστηκαν παλαιότερα. Και μόλις διατυπωθεί αυτή η νέα σκέψη, δεν θα αργήσουν να ακουστούν και οι πρώτες αντιρρήσεις, οι πρώτες διαφωνίες. Κατ’ αυτό τον τρόπο, υπάρχουν πάντα δύο αντίθετοι πόλοι, κι ανάμεσα τους δημιουργείται μια ένταση που λύνεται μόνο με μια τρίτη σκέψη, η οποία κρατάει από τα δύο αντίθετα άκρα το καλύτερο και συνεχίζει την πορεία προς τα εμπρός. Αυτή η διαδικασία ονομάστηκε από τον Χέγκελ «διαλεκτική εξέλιξη».
Κλείνοντας, οφείλουμε να επισημάνουμε το γεγονός ότι και η ίδια η διαλεκτική θεωρία του Χέγκελ υπέστη την «αλλαγή» και την «εξέλιξη» που η ίδια αναδεικνύει ότι συμβαίνει στην ιστορία της σκέψης, μια που οι Μαρξ και Ένγκελς αξιοποίησαν σε μεγάλο βαθμό τη διαλεκτική θεωρία του Χέγκελ για να δομήσουν τη δική τους κοσμοθεώρηση, τον Διαλεκτικό και Ιστορικό υλισμό.
* Ο Θεόδωρος Δ. Βαβίτσας είναι Δάσκαλος, Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών.
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
