Υπάρχει στην κοινωνική ανθρωπολογία ένας θεμελιώδης όρος, η «επιτόπια έρευνα». Δεν μπορείς να μελετήσεις οτιδήποτε ξεκομμένο απ’ το περιβάλλον. Η εκ του μακρόθεν παρατήρηση και ανάλυση δεν μπορεί ποτέ να είναι ολοκληρωμένη. Πρέπει να μελετήσεις κάτι στον χώρο του. Αυτό προσπαθήσαμε να κάνουμε.
Το Σάββατο, 15 Οκτωβρίου, μια ομάδα αποφοίτων του Τμήματος Ιστορίας & Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου (ο ένας υπάλληλος του τοπικού Δήμου Μετεώρων και ένας άλλος με επιπλέον σπουδές, Ιστορίας & Αρχαιολογίας) βρέθηκε στα ορεινά του Νομού Τρικάλων, στον Κλεινό Καλαμπάκας.
Γιατί ο πολιτιστικός θησαυρός του Δήμου Μετεώρων, δεν εξαντλείται μόνο στα Μετέωρα. Ούτε καν στο προϊστορικό σπήλαιο της Θεόπετρας, στην πολύτοξη γέφυρα της Σαρακίνας και τη βυζαντινή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στην ίδια την Καλαμπάκα.
Κρυμμένα πετράδια αυτού του πολιτιστικού θησαυρού, βρίσκονται διάσπαρτα και στα ορεινά του Δήμου: όπως η τρίγλωσση επιγραφή-στην αρχαία ελληνική, στην καθομιλούμενη της εποχής ελληνική και την αρωμούνικη/βλάχικη-που σώζεται στη Μονή Αγίων Αποστόλων Πέτρου & Παύλου στον Κλεινό.
Και πρόκειται για πετράδι ενός πολιτιστικού θησαυρού γιατί η επιγραφή αποτελεί το μοναδικό γραπτό μνημείο της αρωμουνικής/βλάχικης γλώσσας στον ελλαδικό χώρο. Ένα από τα τρία στα Βαλκάνια και αναμφισβήτητα το σημαντικότερο, γιατί είναι το μόνο που βρίσκεται σε σταθερό σημείο (στο εσωρράχιο της τοξωτής θύρας εισόδου του ναού).
Όπως εξηγεί ένα μέλος της ομάδας:
«Η αρωμουνική (βλάχικη γλώσσα) δεν έχει δικό της αλφάβητο. Ο δημιουργός της επιγραφής χρησιμοποίησε χαρακτήρες του ελληνικού αλφαβήτου. Όμως είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αποδοθούν οι φθόγγοι και ήχοι μιας γλώσσας με το αλφάβητο μιας άλλης.
Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια για ένα σύστημα γραφής της αρωμουνικής, όσο το δυνατόν πιο απλό στη χρήση, ώστε να είναι προσιτό σε όλους τους εν δυνάμει μαθητές του, ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου, ηλικίας ή καταγωγής.
Ένα επιπλέον όμως πρόβλημα είναι οι ιδιαιτερότητες και διαφορές κάθε αρωμουνικής διαλέκτου.
Γιατί, στην ουσία δεν πρόκειται για ενιαία βλάχικη γλώσσα. Διαφορετικά είναι τα αρωμουνικά του Ασπροποτάμου Τρικάλων, του Γράμμου, των Μογλενών, της Ίστριας της Κροατίας κ.ο.κ. Ο κατάλογος είναι τεράστιος.
Όσον αφορά την ίδια την επιγραφή, πρόκειται για τρίγλωσση επιγραφή με ρήση του Άγιου Ζωσιμά, στην αρχαία ελληνική, στη νέα/καθομιλούμενη ελληνική της εποχής ελληνική (μιλάμε όμως για τα τέλη του 18ου αι.) και στην αρωμουνική.
Η αρωμουνική (βλάχικη) ανήκει στην οικογένεια των Ανατολικών λατινογενών γλωσσών.
Στην ίδια οικογένεια ανήκουν και τα ρουμάνικα και εδώ υπάρχει συχνά μια παρανόηση.
Η Ρουμανία ήταν πολύ ειδική περίπτωση όσον αφορά την κατάκτηση και εποικισμό της από τους Ρωμαίους. Ολόκληρη η χώρα μιλάει μια λατινογενή γλώσσα, η δε σχέση της με τα αρωμουνικά είναι ΑΔΕΡΦΙΚΗ (προέρχονται και οι δύο απ’ τα λατινικά) και ΟΧΙ ΜΗΤΡΙΚΗ (δεν προέρχονται η μία απ’ την άλλη).
Το Romania, Români προέρχεται από το λατινικό Romanus, που σημαίνει «Ρωμαίος πολίτης».
Το ίδιο όμως ισχύει και για τους Βλάχους. Δεν αποκαλούν ποτέ τους εαυτούς τους έτσι αλλά «Αρμάνους», «Αρωμούνους» κ.λπ. δηλαδή πάλι «Ρωμαίους». Το όνομα προφανώς και δεν προέρχεται από το «Ρουμάνος» αλλά από το «Ρωμαίος πολίτης» στα λατινικά.
Πιστεύω ότι η εξήγηση βρίσκεται στο γεγονός ότι οι Ρωμαίοι δεν στρατολογούσαν στις λεγεώνες τους στρατιώτες μόνο απ’ τη Ρώμη ή το Λάτιο, ήταν αδύνατο να βρεθούν εκεί τόσοι στρατιώτες, αλλά και από όλα τα εδάφη της αυτοκρατορίας.
Ιδίως στις φρουρές και τα φυλάκιά τους στα περάσματα, τις διαβάσεις, τις γέφυρες κ.λπ. (οι οποίες περιοχές, διαβάσεις κ.λπ. ήταν οι περισσότερες ορεινές, αφού αυτά ήταν τα στρατηγικά σημεία) οι στρατιώτες τους στρατολογούνταν μεταξύ των ντόπιων των περιοχών αυτών. Και εδώ είναι, πιστεύω, όλη η ουσία για την καταγωγή των Βλάχων.
Οι στρατιώτες αυτοί μάθαιναν τα λατινικά αφού ήταν η γλώσσα του στρατού αλλά και θέμα πρεστίζ την εποχή εκείνη και φεύγοντας απ’ το στρατό μάθαιναν τη γλώσσα αυτή στις οικογένειές τους και σε όλο τον περίγυρό τους. Και μάλιστα μάθαιναν τα τραχιά και καθομιλούμενα λατινικά του στρατού και όχι τα εκλεπτυσμένα και λόγια.
Όσοι υπηρετούσαν στον ρωμαϊκό στρατό έπαιρναν και την ιδιότητα του Ρωμαίου Πολίτη και αποκαλούσαν τους εαυτούς, με περηφάνια σίγουρα, «Αρμάνοι», «Αρωμούνοι», «Αρμούνοι» κ.ο.κ. δηλαδή Ρωμαίους πολίτες.
Πρόκειται δηλαδή για ντόπιους και εκλατινίστηκαν γλωσσικά.
Και αν το πάμε λίγο παραπέρα, αργότερα, επί αυτοκράτορα Καρακάλλα, το 212 μ.Χ., το μέτρο επεκτάθηκε σε όλους τους ελεύθερους πολίτες της Αυτοκρατορίας (να γιατί οι Έλληνες αυτοαποκαλούνταν Ρωμιοί).
Για να επανέλθουμε, στη Δυτική οικογένεια των λατινογενών γλωσσών ανήκουν οι γλώσσες χωρών όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία κ.ο.κ., αλλά και περιοχών όπως η Ουαλία και η Βαλλωνία (γι’ αυτό και οι λέξεις Wales/Ουαλία και Wallonie/Βαλλωνία, ρωμαϊκές κτήσεις και περιοχές εκλατινισμένες γλωσσικά, έχουν την ίδια ρίζα με τη λέξη Βλάχος).
Γνωρίζαμε για την επιγραφή πριν ξεκινήσουμε, δεν ήμασταν όμως προετοιμασμένοι να δούμε τέτοια φυσική ομορφιά.
Είχε βρέξει την προηγούμενη και άσπρες τούφες καταχνιάς σέρνονταν σε όλες τις γύρω βουνοκορφές. Το ίδιο το μοναστήρι (στις μέρες μας σώζεται μόνο το καθολικό του) βρίσκεται σε μια τοποθεσία πνιγμένη στα έλατα και την κάθε είδους βλάστηση.
Αισθανθήκαμε να βρισκόμαστε σε ένα καταπράσινο ανθρωπολογικό μουσείο.
Και επειδή μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις, δημιουργήσαμε (με κάθε μετριοφροσύνη) αυτό το βιντεάκι με τη χρήση drone».
Μπορείτε να δείτε το βίντεο παρακάτω:
– Όσα γράφτηκαν εδώ, αφιερώνονται στη μνήμη της καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Βασιλικής Μουτάφη.
– Ειδικές ευχαριστίες στον πατέρα Χρήστο, ιερέα του Κλεινού, για την ξενάγηση.
– Για όποιον αποφασίσει να επισκεφτεί το μοναστήρι, καλό θα ήταν να επικοινωνήσει με τον ιερέα του Κλεινού πριν, διότι η θύρα του μοναστηριού ενδέχεται να είναι κλειδωμένη.
Για τον Δήμο Μετεώρων,
Γιώτας Ευθύμιος
Μαραγκάκης Μανώλης
Μεγαπάνος Σπύρος
Πολυμέρης Πούλιος
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
