Το κείμενο της παρουσίασης του βιβλίου «Καλαμπάκα, 3.000 χρόνια νεότητα» του Λάζαρου Αρσενίου (Εκδόσεις «Τα Μετέωρα», 2015), όπως έγινε από τον Φιλόλογο Νίκο Κατοίκο στην Αίθουσα «Νίτσας Λιάπη» στις 19 Απριλίου 2015.
Η σημερινή ημέρα είναι ξεχωριστή. είναι γιορτινή για την Καλαμπάκα, γενέτειρα και λατρεία τού Λάζαρου Αρσενίου. Η πόλη μας υποδέχεται και τιμά το άξιο αυτό τέκνο της, που στη μακριά και πλήρη αγώνων ζωή του δοξάστηκε και δόξασε την περιοχή μας.
Ναί, ο σεβάσμιος Λάζαρος ήλθε πάλι στην πόλη μας! Αλλά δεν ήλθε «με άδεια χέρια». Κρατεί δώρο πολύτιμο για την αγαπημένη του πόλη, ένα βιβλίο «ταυτότητα» της Καλαμπάκας, όπως ο ίδιος γράφει στον πρόλογό του. Αγαλλιώσα η Καλαμπάκα σήμερα, τον καλωσορίζει επίσημα, ενσωματώνοντας στην παρούσα εκδήλωση ειδική τελετή βράβευσής του από τη Δημοτική Αρχή.
Το παρουσιαζόμενο, κομψό στην εμφάνιση και σπουδαίο στο περιεχόμενο, βιβλίο: «Καλαμπάκα, 3.000 χρόνια νεότητα», έχοντας την τιμητική επιμέλεια της έκδοσής του. Έτσι, μπορώ να μαρτυρήσω για την περισσή φροντίδα και την έντονη επιθυμία τού θείου Λάζαρου να δοθεί κάθε δυνατή αρτιότητα στο βιβλίο.
Αυτή την επιθυμία πραγμάτωσαν οι άξιοι εκδότες Νίκος και Γιώργος Μπακόλας, που στις Εκδόσεις τους «Τα Μετέωρα» αριθμούν μέχρι τώρα 5 βιβλία συμπολιτών. Ο Γιώργος Μπακόλας σχεδίασε κομψά, και σελιδοποίησε ηλεκτρονικά το βιβλίο.
Με τη σύμφωνη γνώμη τού Συγγραφέα η παρουσίασή του ανατέθηκε στον ομιλούντα και στη γνωστή συνάδελφο φιλόλογο κ. Ντίνα Μπλέκου. Θα προσπαθήσουμε, ευχάριστα να σας ξεναγήσουμε σε όσα ενδιαφέροντα και αγαπητά διαλαμβάνονται στις σελίδες του.
Ο υπότιτλος του βιβλίου: «3.000 χρόνια νεότητα» δείχνει ότι η Καλαμπάκα είναι μια αρχαία πόλη, παρούσα και δραστήρια μέσα στους ελληνικούς αιώνες, έχοντας διαδοχικά τρεις ονομασίες: Αιγίνιον, Σταγοί, Καλαμπάκα. Με τη λέξη «νεότητα» ο Συγγραφέας αισιοδοξεί και για το ευοίωνο μέλλον τής ιστορικής αυτής πόλης, που είναι φωλιασμένη κάτω από τους Ιερούς Βράχους τών Μετεώρων.
Το εξώφυλλο κοσμείται από μια έγχρωμη φωτογραφία της παλαιάς μικρής Καλαμπάκας τού 1916, περιβαλλόμενης από πλούσιο Πράσινο. Είναι από το αρχείο τού συμπολίτη συλλέκτη κ. Παύλου Μπαλογιάννη. Στο οπισθόφυλλο υπάρχει ενημερω-τικό κείμενο του Συγγραφέα, που αναφέρεται στην κοινωνική και πολιτισμική εξέλιξη του πρώτου οικισμού, του Αιγινίου (τουτέστιν Γιδότοπου), στους πρώτους εποίκους τού οποίου είναι αφιερωμένο το βιβλίο.
Σε μία από τις πρώτες σελίδες παρατίθεται το συγχαρητήριο κείμενο του Δημάρχου Καλαμπάκας κ. Χρ. Σινάνη για την τιμητική διάκριση του Συγγραφέα από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, κ. Κάρολου Παπούλια, καθώς και η ευχαριστήρια απάντηση του τιμηθέντος στον Δήμαρχο.
Στα Περιεχόμενα που ακολουθούν, καταγράφονται 15 νοηματικές ενότητες του βιβλίου, που κατά σειράν αναφέρονται στον πρόλογο, στην εποίκηση του Αιγινίου, στο Σπήλαιο της Θεόπετρας, στις μάχες τής Καλαμπάκας κατά τη Θεσσαλική Επανά-σταση του 1854, στην απελευθέρωση της Καλαμπάκας το 1881, στην πληθυσμιακή σύνθεση της Καλαμπάκας, στα παλαιά αρχοντικά τής πόλης, στη μεταφορά ξυλείας με τα νερά τού Πηνειού, στο τρένο τής Θεσσαλίας και στη συμβολή τού Σταθμού τής Καλαμπάκας, στην πολιτιστική ζωή κατά τον Μεσοπόλεμο (1918-1939), στη διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών στην Καλαμπάκα, στους νέους τής Καλαμπάκας και της ευρύτερης περιοχής που πήραν μέρος στον Πόλεμο με την Ιταλία (1940-41), στην αγγλόγλωσση μετάφραση των δύο άρθρων τής Αρχαιολόγου κ. Νίνας Κυπαρίσση για τα ευρήματα της Θεόπετρας, και στο βιογραφικό σημείωμα του Συγγραφέα.
Στον Πρόλογο ο Συγγραφέας εξηγεί ότι το βιβλίο συντέθηκε από εισηγήσεις του σε Συνέδρια, από άρθρα σε εφημερίδες και από ομιλίες του, κείμενα που δέχθηκαν «κάποιες προσθήκες κατά περίπτωση». Στη συνέχεια, επισημαίνει ότι από τις παλαιές συνομήλικες θεσσαλικές πόλεις η Καλαμπάκα είναι η μόνη που συνέχισε να ζει «με την ίδια πάντα ζωντάνια», αντέχοντας στις δοκιμασίες τόσων αιώνων.
Έπειτα, αναφέρει τα ονόματα συμπολιτών που ασχολήθηκαν με την Ιστορία τής Καλαμπάκας. Ειδική μνεία κάνει για τον Καλαμπακιώτη ποιητή Τέλλο Άγρα (ψευδώνυμο του Ευάγγελου Ιωάννου: 1899-1944), που πέθανε στην Αθήνα, τραυματισμένος από γερμανική σφαίρα.
Τα εκτενέστερα κεφάλαια του βιβλίου είναι τα εξής:
1. Τα αρχοντικά τής Καλαμπάκας, με 10 σελίδες.
2. Το Σπήλαιο της Θεόπετρας, με 12 σελίδες.
3. Το τρένο στην Καλαμπάκα και στη Θεσσαλία, με 13 σελίδες.
4. Η Επανάσταση του 1854 στη Θεσσαλία και οι μάχες στην Καλαμπάκα, με 15 σελίδες.
5. Οι κάτοικοι της Καλαμπάκας, με 26 σελίδες.
6. Κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις στον Μεσοπόλεμο (δύο συναφή κεφάλαια μαζί), με 27 σελίδες.
Σημαντικές πληροφορίες που βρίσκουμε στο βιβλίο
1. Από τους δύο τάφους που βρέθηκαν στην οδό Πίνδου και στην περιοχή τού Αγίου Αθανασίου, υπολογίζουμε ότι η εποίκηση του Αιγινίου πρέπει να έγινε 8 με 10 αιώνες προ Χριστού (σελ. 11 και 12).
2. Όλα δείχνουν ότι η κοινωνία που είχε αρχαιόθεν εγκατασταθεί στις υπώρειες των Μετεώρων ήταν γεωργοκτηνοτροφική (σελ. 13).
3. Οι αρχαίοι κάτοικοι του Αιγινίου είχαν κτίσει δικό τους ναό. Πάνω σε αυτόν κτίστηκε στα χριστιανικά χρόνια ο Ναός τής Παναγίας. Ο άμβωνας του σημερινού ναού είναι συντεθειμένος και από μέλη τού αρχαίου ναού (σελ. 13-14).
4. Στο προαύλιο του σημερινού ναού τής Παναγίας σώζεται μέχρι σήμερα αρχαίος βωμός για θυσίες ζώων (σελ. 15).
5. Η Καλαμπάκα, μαζί με τα διεθνώς φημισμένα Μετέωρα, διαθέτει ακόμη έναν τόπο τουριστικής και επιστημονικής αναφοράς [το Σπήλαιο της Θεόπετρας] (σελ. 18).
6. Στο Σπήλαιο της Θεόπετρας, με τις ανασκαφές τής Νίνας Κυπαρίσση, διαπιστώθηκε ανθρώπινη παρουσία 130.000 χρόνια πρίν από σήμερα. Μέσα σε αυτό βρέθηκαν λίθινα εργαλεία της Παλαιολιθικής και της Νεολιθικής Εποχής (σελ. 23, 26 και 29).
7. Η Θεσσαλική Επανάσταση του 1854 περιγράφεται αναλυτικά, καθώς και η φονική μάχη τής Καλαμπάκας (10-5-1854), όπου φονεύτηκαν 500 Τούρκοι και 19 Έλληνες (σελ. 39).
8. Στη μάχη τού Πηνειού κοντά στη Σαρακίνα (6 Ιουνίου 1854) φονεύτηκαν 800 Τούρκοι και 350 Έλληνες (σελ. 44)
9. Στις 13 Μαΐου 1854 κατέπλευσε κοινός στόλος τών Αγγλογάλων στον Πειραιά και έθεσαν την Ελλάδα υπό κατοχήν, επιβάλλοντας τη διακοπή τών ε-πιχειρήσεων στη Θεσσαλία (σελ. 43). Έτσι, χάθηκε και πάλι το όραμα της ελευθερίας, το οποίο πραγματοποιήθηκε με την Επανάσταση του 1878 στη Δυτική Θεσσαλία.
10. Πολλοί επαναστάτες τού 1878 έμειναν στην Καλαμπάκα. Παντρεύτηκαν εδώ και άφησαν απογόνους. Το φανερώνουν τα ξένα επώνυμα, που υπάρχουν στην πόλη μέχρι σήμερα (σελ. 44).
11. Ο Συνταγματάρχης Στυλιανός Παπαθανασίου, που παρέλαβε στις 27 Αυγούστου 1881 την Καλαμπάκα, αγάπησε την πόλη, παρέμεινε εδώ, πήρε ε-πίσημα το επώνυμο «Καλαμπάκας» και άφησε απογόνους με το ίδιο επώνυμο (σελ. 46).
12. Στην πρώτη απογραφή μετά την απελευθέρωση του 1881 η Καλαμπάκα βρέθηκε να έχει 1022 κατοίκους (σελ. 47).
13. Οι κάτοικοι του αρχαίου Αιγινίου από νομάδες στην αρχή έγιναν γεωργο-κτηνοτρόφοι αργότερα, και μετά την απελευθέρωση πολίτες αστικής κοινωνίας. Ο Δήμος ας ονομάσει οδό Νομάδων Αιγινίου τον δρόμο προς τον Σωποτό (σελ. 47).
14. «Στον [αρχαίο] οικισμό τού Αιγινίου δεν υπήρχαν ούτε άρχοντες ούτε σφετεριστές εξουσίας, ούτε συμφέροντα οργανωμένα, οπότε η κοινωνική εξέλιξη συντελέστηκε ειρηνικά» (σελ. 49).
15. Ο Συγγραφέας επισημαίνει το λάθος που έγινε στα χρόνια τού Βενιζέλου (μετά το 1928), να διακοπούν οι εργασίες στη νέα σιδηροδρομική γραμμή Καλαμπάκας – Βέροιας (σελ. 50).
16. [Ο παλαιός οικισμός τής Καλαμπάκας] «πέρασε από όλους τους βαθμούς διαβίωσης. Από τη νομαδική ανήλθαν στη γεναρχική, από αυτή στην πατριαρχική, και τελικά στη χωριστή κάθε οικογένειας» (σελ. 52).
17. Με κάθε λεπτομέρεια περιγράφει ο Συγγραφέας τα οικογενειακά και τις κατοικίες τής προπολεμικής Καλαμπάκας (σελ. 52 – 54).
18. «Έλληνες και ξένοι τουρίστες θαύμαζαν την ομορφιά τής Καλαμπάκας και την φωτογράφιζαν. Αυτή την ανεπανάληπτη ομορφιά την αφάνισε η χιτλερική Μεραρχία SS το απόγευμα της 18 Οκτωβρίου 1943», [παραδίδοντάς την στη φωτιά] σελ. 55.
19. Στην [προπολεμική] Καλαμπάκα δεν υπήρχαν ούτε πολύ πλούσιοι ούτε πολύ φτωχοί άνθρωποι. Το μέσο επίπεδο διαβίωσης [ήταν ικανοποιητικό] σελ. 56.
20. «Στο σπίτι μας σε κάποιες Αποκριές μπήκε ένας ψηλός, κομψός άντρας, ντυμένος μασκαράς, κι άρχισε να φιλάει όσες γυναίκες έβρισκε μπροστά του. Άντρας μασκαράς ήταν η ωραία Βέτα Κουτσιανίτη, φιλενάδα τής αδελφής μου Σωτηρίας» (σελ. 58).
21. «Ο Γιώργος Ράμος, ο πρώτος γιατρός τής Καλαμπάκας ασκούσε την Ιατρική ως κοινωνικό λειτούργημα. Δεν έπαιρνε αμοιβή από όσους δεν είχαν, ενώ αγόραζε και τα φάρμακα για τους φτωχούς. Ήταν και Πρόεδρος του μυστικού δικτύου Δυτικής Θεσσαλίας τού Μακεδονικού Αγώνα» (σελ. 59).
22. «Παρ’ όλη την πρόοδο η Καλαμπάκα διατηρούσε και τις πρακτικές μαμές. Έμαθαν από γίδες και από αγελάδες να ξεγεννούν και γυναίκες. Εξαρθρώσεις χειρών και ποδιών τις επανέφερναν κάποιες γριές» (σελ. 59).
23. «Οι κάτοικοι της Καλαμπάκας σημείωναν συνεχή πρόοδο. Παλαιότερα κάλυπταν τις ανάγκες τους με ζωικά λίπη από γουρούνια και μανάρια. Κάποτε στράφηκαν στο λάδι και φύτεψαν ελιές. Αργότερα επιδόθηκαν στα κουκούλια για μετάξι και φύτεψαν μουριές» (σελ. 61).
24. Η κοινωνία τής εποχής «είχε πατριωτικές και ηθικές αξίες και διαπαιδαγωγούσε με αυτές τους νέους της, που νίκησαν στον Πόλεμο του 1940-41 και στην Αντίσταση 1941-44 και τίμησαν την Ελλάδα με νέα τρόπαια» (σελ. 62).
25. «Οι κρυφές συναντήσεις αγοριών και κοριτσιών ήταν αδιανόητες. Δεν κρυβόταν τίποτε από τα μάτια τής κοινωνίας» (σελ. 63).
26. Από κατάστιχο του 1754 της Μονής Βαρλαάμ τών Μετεώρων έχουμε την πληροφορία ότι οι ενορίες τής Καλαμπάκας ήταν 25 και οι ιερείς 27 (σελ. 66).
27. Σε τρεις ολόκληρες σελίδες ο Συγγραφέας περιγράφει όλα τα καλντερίμια τής παλαιάς Καλαμπάκας με τα ονόματα των ιδιοκτητών των κατοικιών που υπήρχαν στη διαδρομή τους (σελ. 70 – 72).
28. Το κεφάλαιο για τα αρχοντικά τής Καλαμπάκας καλύπτεται με 10 σελίδες, που διανθίζονται από 6 φωτογραφίες τους και ένα σκίτσο. Το σπουδαιότερο αρχοντικό ήταν του Γιάννη Καλαμπάκα. Κτισμένο στο ψηλότερο σημείο τής πόλης, αποτελούσε κόσμημα αρχιτεκτονικής, συνδυάζοντας την παραδοσιακή με τη νεότερη (σελ. 73 – 82).
29. Το επόμενο κεφάλαιο, και σε 7 σελίδες, πραγματεύεται ο Συγγραφέας τη μεταφορά ξυλείας από την ορεινή επαρχία στην Καλαμπάκα με τα νερά τού Πηνειού (σελ. 83 – 89).
30. Με κάθε λεπτομέρεια διεξέρχεται ο Συγγραφέας το θέμα του Θεσσαλικού Σιδηροδρόμου, που υπήρξε η «ατμομηχανή ανάπτυξης» (όπως λέμε) της Θεσσαλίας και της περιοχής μας εδώ. Ο Σταθμός τής Καλαμπάκας ειδικά επετέλεσε και σημαντικό στρατιωτικόν ρόλο στον Πόλεμο του 1940-41 (σελ. 90 – 102).
31. Στο κεφάλαιο για τα Πασχαλινά τραγούδια διαβάζουμε: «Περιηγητές, Έλληνες και ξένοι, που πάντα βρίσκονταν στην Καλαμπάκα για τα Μετέωρα, ομολογούσαν ότι τόσο χαρούμενη και ευωδιαστή ατμόσφαιρα Πάσχα δεν συνάντησαν αλλού. Ο θρησκευτικός εορτασμός τού Πάσχα συνδυαζόταν με ουσιαστικές [λαϊκές] εκδηλώσεις αγάπης και χαράς» (σελ. 104).
32. «Η κοινωνία εκείνη ζούσε φτωχικά, αλλά διατηρούσε πλούσια πολιτιστική ζωή, που αφορούσε σε δύο κατηγορίες. Την παραδοσιακή, που μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά, και τη σύγχρονη, που τη δημιουργούσε η πρόοδος. Την εποχή αυτή αναπτύχθηκαν και έντονες πνευματικές αναζητήσεις» (σελ. 118-119).
33. Οι τρεις επόμενες σελίδες τού βιβλίου είναι αφιερωμένες στις σοσιαλιστικές ιδέες, που είχαν διαδοθεί στην Καλαμπάκα κατά τη δεκαετία τού 1920 από τον Σοσιαλιστικό Όμιλο, στον οποίο πρωτοστατούσε ο χαρισματικός δικη-γόρος και Βουλευτής Καλαμπάκας στις εκλογές τού 1923 με το «Κόμμα Αγροτών – Εργατών» τού Αλεξάνδρου Παπαναστασίου, Χρίστος Σακελλαρίδης. Ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος σκοτώθηκε αναίτια από τους Γερμανούς την ημέρα τού Ολοκαυτώματος της Καλαμπάκας, 18 Οκτωβρίου 1943 (σελ. 120).
34. Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου ο Συγγραφέας το αφιέρωσε στον Πόλεμο με την Ιταλία το 1940-41, για τον οποίο έδωσε σημαντικές πληροφορίες, αφού και ο ίδιος πήρε μέρος ως Έφεδρος Αξιωματικός μαζί με πολλούς άλλους Καλαμπακιώτες Αξιωματικούς και στρατιώτες, μερικοί από τους οποίους έδωσαν και τη ζωή τους για την ελευθερία (σελ. 124 – 129).
Σε γενική εκτίμηση, σε αυτό το βιβλίο γίνεται, μεταξύ άλλων, νοηματική έμφαση και στο Σπήλαιο της Θεόπετρας, στον Θεσσαλικό Σιδηρόδρομο και στον Ναό τής Παναγίας. Είναι τρία σημαντικά θέματα, που κατ’ εμέ τυχαίνει να μην έχουν ακόμη αξιοποιηθεί όσο θα έπρεπε, στο πλαίσιο τουριστικής ανάπτυξης της Καλαμπάκας.
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
