Γράφει ο Αλμπέρ Καμύ στον “Επαναστατημένο Άνθρωπο”: «Τον καιρό της άρνησης ήταν ίσως χρήσιμο να αναρωτιόμαστε σχετικά με το πρόβλημα της αυτοκτονίας. Στον καιρό των ιδεολογιών πρέπει να ρυθμίσουμε τη δράση μας σύμφωνα με το έγκλημα».
Μέχρι και τη δημοσιοποίηση του τραγικού συμβάντος της πτώσεως του μοιραίου αεροσκάφους της Germanwings, οι ψυχίατροι δίναμε τη μάχη της καταπολέμησης του κοινωνικού στιγματισμού, σε ότι αφορούσε, κυρίως, στη σχιζοφρένεια. Μετά τη μακάβρια επιτυχή εκτέλεση του αυτο- και έτερο-καταστροφικού σχεδίου του πιλότου Αντρέας Λούμπιτς, ο οποίος συμπαρέσυρε στην αυτοκτονική του κάθοδο τους 150 επιβάτες που τού είχανε εμπιστευθεί τις ζωές τους, καλούμαστε να αποστιγματοποιήσουμε και την κατάθλιψη.
Καλούμαστε να ενημερώσουμε υπεύθυνα την κοινή γνώμη πάνω στην τόσο συχνή αυτή ψυχική πάθηση που ταλαιπωρεί διψήφια ποσοστά του γενικού πληθυσμού, καθώς εκατοντάδες εκατομμύρια συνανθρώπων μας, ανά την υφήλιο, υποφέρουν σιωπηλά και μόνοι τους ακολουθούμενοι περιοδικώς από τον «μαύρο σκύλο» της κατάθλιψης.
Πρέπει, καταρχήν, να τονίσουμε πως ουδεμία ψυχιατρική νόσος δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο επικίνδυνη στην προαγωγή εγκληματικών συμπεριφορών, συγκρινόμενη με τη βιαιότητα, την παραβατικότητα και τη δολοφονικότητα που εκδηλώνονται καθημερινά –και μάλιστα εν αιθρία ψυχικής υγείας των τελεστών τους- εντός των κοινωνικοπολιτικών δομών και των ιδεολογικών κατασκευών του σύγχρονου πολιτισμού μας.
Προτού βιαστούμε να ενοχοποιήσουμε και να δαιμονοποιήσουμε την κατάθλιψη και τον αυτοκτονικό ιδεασμό του Λούμπιτς, για τις 150 αθώες ψυχές που πήρε μαζί του στην καθοδική πορεία συντριβής και άρνησης του ίδιου του εαυτού του, ας αναλογιστούμε το σύνολο των θυμάτων που έχουν χάσει τη ζωή τους σε αεροπειρατείες και λοιπές τρομοκρατικές ενέργειες που εμπλέκουν την αεροπλοΐα και οι οποίες έχουν τελεστεί, στο όνομα της μισαλλοδοξίας και της ιδεολογίας του φόνου, από κάθε άλλο παρά καταθλιπτικούς δράστες. Ας αναλογιστούμε τα αθώα θύματα βομβαρδισμών που έγιναν και γίνονται καθημερινά στο όνομα ειρηνευτικών επιχειρήσεων, κατά διαταγή πολιτικών ηγετών που, τουλάχιστον κατ’ επιφάνεια, δεν εμφανίζουν ψυχοπαθολογία.
Ούτε η κατάθλιψη, ούτε η σχιζοφρένεια είναι –κατ’ απόλυτη τιμή- επικίνδυνες για την κοινωνία και τον (συν) άνθρωπο. Αυτό που είναι επικίνδυνο είναι το να μένουν χωρίς διαφοροδιαγνωστικό και θεραπευτικό πρόσημο. Ο μεγάλος κίνδυνος ελλοχεύει στην αδιάγνωστη και αθεράπευτη κατάθλιψη ή / και ψύχωση. Αυτό που είναι επικίνδυνο είναι η αδιαφορία για τον παρουσιάζοντα ενδείξεις κατάθλιψης (μονοπολικής ή διπολικής μια και εν προκειμένω η συναισθηματική διαταραχή του μοιραίου πιλότου φαίνεται να είχε και μεικτά, μανιοκαταθλιπτικά, χαρακτηριστικά). Επικίνδυνη είναι η περιορισμένη αλληλεγγύη προς τον εμφανίζοντα επαγγελματική εξουθένωση συνάδελφο, η αρνητική ετικετοποίηση και η περιθωριοποίηση κάθε συνανθρώπου μας που παρουσιάζει ή παρουσίασε κατά το παρελθόν συμπτώματα ψυχωσικής τάξης ή οποιαδήποτε άλλη σημειολογία ψυχικής διαταραχής.
Η απουσία πρακτικών ελέγχου του εργασιακού stress και τακτικής ψυχιατρικής αξιολόγησης των πιλότων ήταν που κλείδωσαν ερμητικά το πιλοτήριο του μοιραίου αεροσκάφους, θέτοντάς το σε τροχιά δολοφονικής καθόδου και όχι αυτή καθ’ εαυτή η κατάθλιψη του πιλότου. Με μειωμένη κοινωνική ενσωμάτωση και περιορισμένο αίσθημα αλληλεγγύης από τους συναδέλφους του, οι οποίοι τον αποκαλούσαν κοροϊδευτικά Tomato – Andy, υπενθυμίζοντάς του το εργασιακό του παρελθόν ως ιπτάμενου συνοδού ο οποίος σέρβιρε τοματόζουμο στους επιβάτες προτού γίνει πιλότος, ο Αντρέας Λούμπιτζ προχώρησε σε αυτό που ο Durkheim περιέγραψε το 1951 ως “εγωιστική” αυτοκτονία.
Με τους αμφιβληστροειδείς του να αποκολλώνται, αληθώς ή φανταστικώς στο πλαίσιο πιθανώς συνυπάρχουσας διαταραχής μετατροπής, φοβούμενος μήπως χάσει τη δουλειά του εξαιτίας των (αντικειμενικών ή σωματομετατρεπτικών) διαταραχών της οράσεώς του, αποφάσισε να ζωντανέψει στους έκπληκτους αμφιβληστροειδείς της οικουμένης ανεστραμμένες εικόνες φρίκης και συντριβής. Να “κάψει” τα κονία και τα ραβδία της παγκόσμιας κοινής γνώμης με έναν αποτρόπαιο βομβαρδισμό από εικόνες συντριβής και θλίψεως που χτυπούν καθημερινά τις ίριδές μας από τις φωτεινές οθόνες των τηλεοπτικών δεκτών. Ίσως, αν όντως έπασχε από αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς να είχε αρχίσει να βιώνει και τις ζωηρόχρωμες ψευδο-ψευδαισθήσεις του συνδρόμου Charles Bonnet. Ίσως και αυτός να ήταν ένας από τους λόγους που σκόρπισε τα μακάβρια θραύσματα των εικόνων της αεροπορικής συντριβής στα μάτια όλης της οικουμένης.
Όμως, εξ αποστάσεως και μεταθανάτια διάγνωση δεν είναι δόκιμο να επιχειρείται, για αυτό ας μείνουμε στις επιβεβαιωμένες πληροφορίες. Tomato – Andy, λοιπόν, κατά τους συναδέλφους του ο καταθλιπτικός και αυτόχειρας πιλότος. Υπονοώντας, δήθεν ευφυώς, αλλά απάνθρωπα στιγματιστικώς πως όπως η τομάτα επαμφοτερίζει ανάμεσα στα λαχανικά και τα φρούτα έτσι και εκείνος εμφάνιζε επαμφοτερίζουσα σεξουαλικότητα. Μέχρι που αποφάσισε να σερβίρει το αεροπλάνο τους, ως Bloody – Mary, στις πλαγιές των Άλπεων. Σπονδή και απεριτίφ στον εσωτερικό δαίμονα της θλίψεώς του. Με σκληρά δοκιμαζόμενο, από τη δυσμενή οικονομική συγκυρία της παγκόσμιας ύφεσης, τον ηθικό ιστό της κοινωνίας, με διαλυμένα τα κανονιστικά πρότυπα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, βιώνοντας τον κίνδυνο της επικείμενης απόλυσης, ο Λούμπιτζ ζήλεψε την Ηρωστράτεια δόξα που χαρίζουν στους δράστες τους τα «μεγαλεπήβολα κακά έργα» και έκανε το όνομά του γνωστό ανά την υφήλιο, όπως είχε υποσχεθεί στη μια εκ των ερωτικών του συντρόφων, προβαίνοντας σε μία εκτός από “εγωιστική” και “ανομική” αυτοκτονία.
Σε μια εκατομβική τελική εκδραμάτιση, με σκηνικό τις Άλπεις και θέατρο τους παγκόσμιους τηλεοπτικούς δέκτες. Μια εκδραμάτιση που αρνείται τη νοηματοδότηση ζωής εαυτού και αλλήλων. Γιατί, όπως έγραψε παρακάτω, πάλι στον “L’ home revolte” ο Καμύ, “Η απόλυτη άρνηση δεν μπορεί να εξαντληθεί με την αυτοκτονία, αλλά μόνον με την απόλυτη καταστροφή του εαυτού μας και των άλλων. Αυτοκτονία και έγκλημα είναι εδώ δύο πλευρές της ίδιας κατηγορίας, της κατηγορίας μιας δυστυχισμένης νόησης που προτιμά, αντί να υποφέρει σε μια περιορισμένη ύπαρξη, τη μαύρη έξαρση, όπου ουρανός και γη εκμηδενίζονται”. Εκεί, στο σημείο της θλίψεως και της καταθλιπτικής συντριβής.
Χρίστος Χ. Λιάπης MD, MSc, PhD
Ψυχίατρος – Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών
Αιγινήτειο Νοσοκομείο
Tufts Medical Center-Mood Disorders Program
Boston Massachusetts
Email: chliapis@yahoo.gr
Twitter: @chliapis
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
